Memoria.

Un cementerio é un espacio de referencia. El espacio onde descansan os mortos, pero tamén a memoria dos poblos. É el camposanto, terra sagrada, en colquera relixión. Mesmo para a xente que non profesamos relixión algúa, os cementerios son espacios a respetar.

El mes de abril sempre é un mes nel que, nel Reino de España, se recorda a represión franquista e, con ela, as fosas comuis. Eu recordo de neno condo iba al cementerio de Mouguías que me chamara muito el atención úas cruces de ferro (ou ferralla) chantadas nel terrén de colquera manera. Chamábanme muito el atención porque estaban de colquera forma, todas mui xuntías. Al perguntar a daquén, a historia que me contou era que aí estaban enterrados os nenos que naceran mortos e os que morreran primeiro de seren bautizados. Col tempo souben que aquelo era a fosa común. Úa fosa que, polo que se vía, debía ocultar algúa vergonza, condo daquén sintíu a necesidade de contarlle aquela estraña historia a un neno. Parece ser que constan al menos dúas persoas enterradas alí nos anos da guerra (se mal non recordo, nel 36), un de 50 anos e outro de 30, un de Navia e outro de Viḷḷapedre (que tamén é curioso, pois Navia e Viḷḷapedre tein cementerios, non?).

Fosa común de Mouguías, coas cruces xa desaparecidas.

Os poblos esconden as súas vergonzas e é prohibido falar delas. Hai temas que a xente non quer tocar, hai culpas que expiar ou que esconder...

E aí siguíu a fosa común de Mouguías, calada. Hasta vai us anos. Hai us anos as cruces ferruñentas chantadas nel terrén desapareceron misteriosamente. Curiosamente condo el cementerio se tuvo que ampriar por falta de espazo... E condo hai un serio problema para fer nichos novos. E, úa vez máis, un manto de silencio cubre todo el que teña que ver coa fosa común de Mouguías. A fosa desaparece, deixa de ter nada que faiga entender que hai daqué aí, e pasa a ser un desos pedacíos de céspede del cementerio, desos espacios que non tein uso... Desos espacios que poden aprovetarse para levantar (e vender) úa filía de nichos?

As vergonzas dos poblos son difíciles de descubrir, naide quer falar delas... Pero máis difíciles son de cubrir, porque rescamplan. Os cementerios son espacios de referencia, nelos descansa a memoria dos poblos. E un poblo é fácil de comprender en véndose como trata al sou cementerio, á súa memoria.

Roxíos.

Roxíos é un lugar da parroquia de Bual que resulta realmente acolledor. E máis acolledor se el tou anfitrión é Quique Roxíos, úa desas persoas que traballan pola terra a pouco e a pouco, sen fer muito ruído nin grandes aspaventos, con tranquilidade.

É boa cousa visitar Roxíos, pero mellor cousa se a visita se dá por un feito que poderíamos considerar un fito histórico para a reivindicación lingüística, cultural e territorial deste país asturiano de fala galega. Ointe, sen grandes aspaventos nen feitos fundacionales, deuse un acontecemento que, sinceiramente, creo que vai ser recordado na pequena Historia da reivindicación lingüística del Eo-Navia. Un encontro en Roxíos entre distintas persoas (del Eo-Navia e de fóra del Eo-Navia) interesada por puxar por esta terra e por esta lingua. Cerca dúa treintena de persoas interesadas en asistir, anque por distintas razois sólo puidemos ser úa ventena, que non é, nin muito menos, un número despreciable. Persoas chegadas dende distintas sensibilidades, con distintas traxectorias e distintas culturas militantes, sentadas a úa mesa compartindo inquietudes.

A xornada comenzou tranquila, tomando úa caña nel Zángano. Despois dimos úa voltía por Roxíos, visitamos el molín de Quique, falamos cadaquén das súas cousas... Puiden falar con varias persoas un pouco sobre a historia da nosa reivindicación lingüística a finales del século XX, naquelos anos 80-90 nos que a xente del Eo-Navia empezou a reivindicar un espacio para a súa lingua. Despois, na mesa de debate falaríamos más en serio daquelo. Xantamos. Xantamos de maravilla, e é algo que hai que agradecerlle a Quique a á súa familia, a espléndida acollida que nos deron. Na xanta, obviamente, tamén falamos. Eu puiden falar con xente interesante sobre atlantismo e celtismo e sobre a Lusofonía e el marco interesante que supón para Asturias, non sólo para el Eo-Navia, sinón para Asturias nel sou conxunto. Mesmo acabaron salindo ideas de poder traer a Bual artistas portugueses que mesmo poderían atraer prensa portuguesa... e poñer un pouco el Eo-Navia nel mapa lusófono.

E despois de xantar subimos al salón e xa, máis organizadamente (Nedi Mallada dirixiu mui ben todo el debate, de forma que encamiñou sempre el que falábamos a buscar puntos de encontro e úa análise positiva) falamos del que nos preocupaba. Úa análise da situación que non por repetida foi menos interesante. Saliron as principales preocupaciois, a perda da fala e da transmisión xeracional, a non presencia da nosa lingua nas administraciois, na RTPA, nas empresas... Mesmo a falta de traballo e el despoblamento (se non hai xente, non pode haber falantes), a falta de proxectos culturales e económicos, a necesidade dun selo de calidá asemellado al Euskolabel ou a Galicia Calidade, a falta de previsión agropecuaria (problemas como el da avespa asiática ou a polilla guatemalteca que están mermando el agro)... Pero tamén se falou del potencial que a sociedade civil ten para traballar estos temas. Falouse de que a propia sociedade civil pode impulsar cousas, que a propia sociedade civil pode etiquetar en galego, que a propia sociedade civil pode organizarse. Prantiouse tamén (aquí é onde sí houbo máis diversidade de posturas) el apertura da nosa realidade a Galicia e, máis en particular, á Galicia máis inmediata. Prantiouse tamén el galego como lingua de Asturias, non sólo del Eo-Navia (falando da Xunta Xeral, da RTPA...).

Féxose un pequeno repaso á historia da reivindicación lingüística, xente que vivíu en primeira persoa esa reivindicación nos 80-90 recordaron cómo xente que vía que nel Estatuto de Autonomía se ignoraba el galego-asturiano e el Principado levaba úas políticas lingüísticas caóticas, se organizaron e cómo empezou a haber dalgúas diferencias, cómo el movemento se polarizou en dúas normas e cómo finalmente a Lei de Uso del 98 incluíu el galego-asturiano na lei asturiana. Había, e é importante, na sala usuarios das dúas normas. E se algo importante tuvo, para min, este encontro, foi a máxima de «non repetir os errores dos 90», e con elo ter claro que aquí estamos todos luitando pola nosa terra e a nosa lingua. Esa máxima, xunta a máxima de que non é obrigatorio que téñamos todos úa mesma visión da lingua, nin us mesmos ámbitos de actuación, nin úas mesmas análises, foron el que fixeron posible que, independentemente de que esas análises fosen úas ou outras, non esistira ningún conato de confrontación entre as persoas que alí estábamos.

Esta foi úa primeira toma de contacto despois de muitos, demasiados, anos de silencio nel Eo-Navia. Non estaba na axenda, nin podería estalo, alcanzar grandes acordos fundacionales (non era el propósito, pois sería irreal), pero foi úa primeira toma de contacto importante, mui importante. Sen aspaventos, con suavidade. É algo que se prantiou, para este encontro e para el futuro, «necestiamos establecer as relaciois na amabilidade», el futuro desta terra, da reivindicación da lingua, da cultura, da economía, del territorio pasa, imprescindiblemente, pola cordialidade. E quedou pendente que non fora un encontro para el recordo, senón un encontro para el futuro, el primeiro encontro doutros muitos que han chegar, enchendo de contido esta toma de contacto que foi profundamente frutífera para poñernos cara e acercar posiciois.

Non podo estar máis contento. Este día ha quedar gravado na Historia del Eo-Navia. Un Eo-Navia que boliga, que non morre, porque hai quen puxe por él.

Adaptabilidade.

Máis ou menos, el mesmo artigo pode verse en LSE aquí.

Construir Asturias é construir úa Asturias igualitaria, onde todos os que habitamos Asturias séñamos iguales, sen importar el orixe, a idade, el sexo, a orientación, el xénero... ou as capacidades de cada un.

Vai pouco estuven con úa persona xorda nel HUCA. Debera ESCANDALIZARNOS que as administraciois públicas non teñan intérpretes de lingua de signos. Non hai úa administación en Asturias que los teña. Debera escandalizarnos que seña el propio usuario quen teña que encargarse de buscar un intérprete. Intérpretes que ufertan fundaciois privadas (por máis que teñan concertos col Principado), nel caso que nos ocupa úa fundación del Bispado, a Fundación Padre Vinjoy. Pode ser grave que non haxa intérpretes nas instituciois públicas, pero máis grave é que as instituciois públicas, e en concreto el HUCA, non poña nada del sou lado para el traballo dos intérpretes. Porque parece que é IMPOSIBLE saber a qué hora un médico vai fer a súa visita para poder avisar con tempo al intérprete para que estea presente, porque, en palabras das enfermeiras, «esto no se sabe, ellos vienen... cuando vienen». Dá igual que espriques que hai que avisar a un intérprete. E é que parece que os enfermeiros e os médicos del HUCA, por algúa razón que non soi a enteder, pero que me parece gravísima, non se comunican. En todo momento os enfermeiros dan a entender que non saben nada dos médicos e os médicos dicen que non sabían que necesitabas úa adaptación especial, apesar que llo espricaras aos enfermeiros cinco veces. Se para úa cousa tan xinxela a comunicación entre enfermeiros e médicos é tan difícil... Que pasa para cousas compricadas? Cómo podemos esperar que haxa un tratamento médico adecuado condo parece que os médicos e os enfermeiros non se falan.

Aparte deixamos cuestiois como que as televisiois dependan dúa empresa privada, que se lucra por minuto que el pacente ve a tele (e as estancias largas encamado poden ser mui aburridas). Televisiois que nin tein audiodescripción para as persoas cegas nin subtítulos para as xordas. Aparte deixamos que os servicios sanitarios ás veces parecen tratar á persoa xorda como menor d’idade, asumindo que non tein capacidade para entender, xa que non se pode comunicar. Pero obvian que, se ven e verdade que a persoa xorda non pode comunicarse oralmente, elos, ouguintes, non son quen a comunicarse por signos, polo que a falla de comunicación está dos dous lados. Ou mellor dito, está do lado dúa Administración que non ten interés ningún en comunicarse colos pacentes, en espricar el que padecen de forma que el pacente seña a entendelo (e esto vale para xordos e para ouguintes), dito doutra forma, que parece que quer el usuario seña obxecto pasivo. Igual é que non queren que falemos?

Non pode enchérsenos a boca de integración condo os casos de discriminación activa son constantes e naturalizados. E tamén nós, os soberanistas, temos que fer desto a nosa luita, para que as persoas que forman parte da nosa sociedade señan, percisamente, soberanas.

República Asturiana.

Úa das primeiras manifestaciois ás que fun en Uviéu (quitando as del Día das Letras Asturianas) foi vai anos, non recordo cóntos, contra a Constitución e a monarquía. Non era sensu stricto pola República Española nin pola República Asturiana porque convocaban, conxuntamente, el PCPE e Andecha Astur.

Eu collín a mía bandeira tricolor, enfundeila al pescozo e pranteime alí, hasta que vin aparecer us rapaces del PCPE e axunteime a elos, pois, recén chegado a Uviéu, non conocía a naide. Aquela bandeira da República Española mercárala na tenda da Feve, el mesmo día que me instalei en Uviéu. Estuvera comendo colos meus pais na casa e xa vira (nalgún daquelos viaxes prévios a instalarme) aquela bandeira, asina que decidín que úa das primeiras cousas que fixera naquela nova vida na capital tía que ser mercar esa bandeira (que me costara 14€, einda lo recordo, falo del ano 2003). Naturalmente xa fora a muitas manifestaciois en Navia e ás manifestaciois pola lingua que pudera haber en Uviéu, pero a primeira manifestación á que iba desque me instalara en Uviéu foi esa.

Alí me prantara eu, coa mía bandeira da República Española, que eu daquela chamaba, a secas, republicana, depois dinme conta de que bandeiras republicanas hai muitas, colquera que represente a un estado que se constituia en República, sen ir máis aló.

E prantárame coa mía bandeira republicana e colos meus idearios asturianistas e sintínme nel meu lugar. Despois militei en distintos sitios. Militei sobre todo na reivindicación lingüística, pero tamén na política. Empecei a militar (sería nel 2007) en Mocedá d’Izquierda Asturiana (MIAS) e, con elo, en Izquierda Asturiana (IAS). E alí, en aquelas organizaciois soberanistas, defendía úa postura federalista. Un Estado asturiano dentro da República Federal Española. E, como hoi, defendía tamén el municipalismo, pois nin entendía nin entendo a posibilidade de descentralizar España pero non descentralizar Asturias.

 Esta é tamén úa bandeira republicana.

Conocín e conozo muitos asturianistas federalistas, pero, a verdade, é que non conocín a ningún republicano asturianista. Esprícome. Toda a xente que conocín (veinme varios nomes á cabeza) que postulaba el mesmo que eu, aquela República Federal Española na que Asturias tuvera capacidade de gobernarse a sí mesma, orbitaban en torno al movemento asturianista, porque al final non nos sentíamos cómodos nun movemento republicano que, na teoría, defendía os nosos deretos como poblo, pero que na práctica estaba controlado por el PCE, as JCA, as UJCE... xente a la que non era raro verlles un bico de desagrado ou de burla condo un falaba, fora en asturiano, fora en galego (que tamén nel movemento republicano español de Navia sintín aquelo).

E é que un esforzouse muito por ser español, por querer a España. Un fexo esforzos grandes por integrar un discurso asturianista dentro de España... Pero España e el españolismo, tamén el españolismo republicano, sempre botou a un para fóra. É úa esperiencia que, falando con outra xente (esos nomes que me vein á cabeza) se repetíu sistemáticamente. E é que os asturianistas federalistas que conocín, ou abandonaron el federalismo ou abandonaron el asturianismo (que tamén los houbo). Algún integrouse dentro de IU e apostou por asturianizar a formación. Persoalmente admiro muito a esos compañeiros. Eu estuven a punto de fer el mesmo (mesmo fun de interventor á mesa electoral de Ortigueira por IU), pero precisamente falando con esa xente dinme conta de que el asturianismo é, para esquerda española, a nota de color. Sen que esto seña un cruce de acusaciois, podemos ver cómo, por caso, el proxecto asturianista de IU (Faciendo País) nun chegou a esporpollar, pesie que era un proxecto político que ben de xente (xente dentro de IU e xente, como eu, fóra) víamos con mui bos ollos.

Recordo a manifestación que se improvisou condo abdicou Xoan Carlos I (traduzo el nome pola mesma razón pola que falamos de Isabel II e non de Elisabeth II). Despois viron distintas movilizaciois... Un amigo independentista e eu (que de aquela era federalista) chegamos a un conceyo republicano, para ver el que se falaba, e prantiábanse varias datas. A que máis se postulaba coincidía coel Conciertu pola Oficialidá, que a Xunta pola Defensa de la Llingua Asturiana levaba meses preparando. «Bueno, ¿pero qué es más importante, el bable o la República?», «¿podrían cambiar ellos la fecha del concierto?» (un concerto que levaban meses preparando e que, obviamente, non se podía cambiar), «Pueden adelantar el concierto y despues venir a la mani» (mani que era en Uviéu e el concerto en Xixón), «oye, que a mí también me gusta en bable, que soy de Felechosa, rapaz» (en ese mesmo momento lamentei non ter úa pistola), «sí, sí, para contentar a todos podemos poner la pancarta también en bable» (mais pistolas, por favor). Falábamos dúa movilización que non estaba sendo unitaria nel Estado, que en Asturias quería ferse coincidir coa de Madrid, pero que en outros sitos iban ser un día antias ou un día despois. Nese mesmo punto entendín que non, que el republicanismo federal non iba a ser nunca asturianista. Que non, que el federalismo é un proxecto político pol que xa naide aposta. Os antiguos federalistas foron posicionándose, us hacia el soberanismo, outros hacia el centralismo.

E pouco a pouco fun vendo que el republicanismo español acaba sendo úa reivindicación da II República, non da III República. Que a III República habería ser úa reidición da II, ou, lo que é máis cutre, a mera ausencia de rei e recuperación da bandeira tricolor e el escudo coa coroa mural, pero el mesmo modelo social e de estado que temos hoi.

E hoi, 14 de abril de 2017, as redes sociales de amigos énchense na señardade daquela II República e nel recordo dos represariados (sen fer muito exercicio en estremar entre republicanos, comunistas, anarquistas, trostkistas achuquinados pol PCE, independentistas...). Non imos negar el que supuxo a II República. Nin lo bon, nin lo malo, nin a reforma agraria, nin que os agraristas de El Aldeano de Castripol queixáranse de que aquela reforma era prantiada para as necesidades de Castela e non para las de Asturias, nin á República que nel 36 confrontou el fascismo nin la que nel 34 (Lerroux tamén era república) foi fascista. Pero, en definitiva, non imos esqueicer a todos aquelos vellos republicanos que aínda hoi buscan aos sous mortos. Non imos esqueicer a aquelos que defenderon á democracia, non imos a esqueicer que a República si supuxo un avance en laicismo... Pero non, non imos ser señaldosos, non imos obviar que os proxectos políticos del século XXI tein que mirar para el século XXI, non imos esqueicer que, entre os que hoi enabolan a bandeira tricolor en Asturias, cóntanse colos didos dúa orella os que tein un proxecto asturianista, os que non fain un seguidismo absoluto de Madrid. Como dicía Purna núa campaña de vai us anos, hai que retomar «viellas valors ta nuevos prochectos».