Vai
tempo que el asturianismo político está querendo abrir (veremos se
somos quen a fello) un proceso de constitución nacional ou, polo
menos, de constitución política del propio asturianismo político
(valia a rebundancia). Faise, entós, necesario abrir un proceso de
debate político e social en torno a úa serie grandísima de cousas,
el que un amigo e compañeiro chama, fendo a coña col procès de
Vinarós, el procesu
de Ḷḷaciana. Pois ben, este
proceso de Ḷḷaciana (que en realidade pinta que vai ser máis ben
un proceso de Uviéu) necesita de úa serie de debates profundos e,
como persona interesada en que este proceso grume, quero aportar el
meu granín de area.
Quixen
empezar coa cuestión llingüística, anque ben sei que a cuestión
llingüística é usada en demasiadas ocasiois como carta de
presentación del asturianismo político, acabando por confundir el
asturianismo político col llingüístico. Con todo, quixen fello
asina porque vai us anos encargáranme, para úa formación política
estatal na que militaba daquella, un artículo sobre a cuestión
llingüística para el programa electoral en Asturias, que por
distintos motivos nunca se puxo sobre a mesa de debate. Despois
estropiaraseme el ordenador e perdera aquel documento, pero máis ou
menos recordo as ideas que espoía, e quixera recuperallas.
Llinguas
propias, llinguas nacionales.
As
llinguas propias de Asturias son as que se xeraron históricamente en
Asturias, esto é, el asturiano e el gallego. Hoi, en Asturias,
fálase maioritariamente castellano, que é úa llingua xerada fóra
das actuales fronteiras
asturianas pero que forma xa parte da nosa realidá cultural e
llingüística. É llingua maioritaria por mor de un proceso de
sustitución llingüística non rellacionado con procesos migratorios
(esto é, non se trata de que un montón de personas de Castella
chegaran a Asturias traendo con ellas a súa llingua, senón de
que por cuestiois de
prestixio social e de presiois políticas parte da población
asturiana foi abandonando a llingua propia, fora el asturiano ou el
gallego, pola castellana). É
verdade que Asturias tuvo, históricamente, migraciois dende Castella
ou outros territorios peninsulares (castellano
falantes ou non), como é
verdade que esas personas adaptáronse llingüísticamente al
territorio e acabaron falando asturiano ou gallego, según el caso.
Hoi non é posible fer un mapa
(socio)llingüístico de Asturias obviando el castellano, polo que
temos que entender, para mellor ou para peor, que el castellano é
llingua de Asturias.
Inmersos como estamos en un
proceso de recuperación llingüística (tanto del gallego, nel
Eo-Navia, como del asturiano, nel resto de Asturias), temos que
entender que úa cousa é considerar el castellano llingua de
Asturias e outra llingua propia (ou llingua nacional, entendendo el
proceso nun marco de construcción nacional) de Asturias. ¿Por que?
Moi xinxello, é difícil recuperar el gallego en Cuaña e frenar a
súa sustitución pol castellano se entendemos que el castellano é a
llingua propia de Cuaña. É difícil recuperar el asturiano en Uviéu
e frenar a súa sustitución pol castellano se entendemos que el
castellano é a llingua propia de Uviéu. Esto é importante al hora
de falar (como hei falar máis alantre) da normalización e a
nacionalización das llinguas non orixinarias de Asturias faladas en
Asturias.
Neste sentido cabe insistir na
idea de que en Asturias se falan dúas llinguas propias, pero que
ningúa de ellas é propia de todo el territorio asturiano. El
gallego é llingua propia en Cuaña, pero non en Uviéu (máis alló
de que haxa úa comunidade eonaviega importante en Uviéu, de lo que
tamén falaremos). El asturiano é llingua propia en Uviéu, pero non
en Cuaña (máis alló de que poda haber persoas, non falaría eu
aquí, por cuestiois numéricas, de úa comunidade, falantes de
asturiano en Cuaña, xente procedente de outras partes de Asturias).
Sen ser ningúa das dúas llinguas propias de todo el territorio, al
sello de úa parte del territorio (nel caso del gallego de úa parte
máis pequena, nel caso del asturiano de úa parte máis grande) han
entenderse as dúas como llinguas propias e terriotoriales de
Asturias, como as llinguas del poblo asturiano, as llinguas
nacionales, máis alló de que haxa máis ou menos asturianos que
teñan como llingua propia outra llingua (seña el castellano,
maioritaria en Asturias, seña el woloff ou el rumano, minoritarias e
propias de úa parte da población asturiana migrada).
Territorialidade
llingüística.
Prácticamente todo el
asturianismo asume sen maior problema que a nivel municipal en Uviéu
ten que normalizarse el asturiano e en Cuaña el gallego
(gallego-asturiano, eonaviego, fala, falía, cuañés, falas locales
de Cuaña, «como falamos aquí»...). Del mesmo xeito que
prácticamente todo el mundo acaba asumindo que el castellano é úa
llingua que non pode ser obviada.
Neste sentido hai que
diferenciar entre políticas de máximos ou de mínimos
(probablemente máis realistas). Querse dicir, eu non podo pretender
que nel 2015 el Concello de Cuaña faiga a súa política
íntegramente en gallego, que rotule namáis en gallego, que bote
bandos namáis en gallego... Ou que el Concello de Uviéu faiga lo
propio en asturiano (poño estos dous Concellos de exemplo porque son
os que teño de referencia persoal, dame igual falar de Cuaña e
Uviéu que da Veiga e Xixón, Eilao e Morcín, Ibias e Cangas, San
Tiso e Cabrales...). Non podo pretendello porque é non vivir neste
mundo nin nesta sociedade. Pero eso é úa cousa e outra cousa é
aceptar el billingüísmo
como úa política de máximos. Nese sentido, eu si aspiro a úa
Cuaña nel 2040 (úa data posta al tuntún, quen diz 2040, diz 2030)
que rotule, emita bandos, faiga plenos... namáis que en gallego, ou
úa Uviéu que faiga lo propio namáis en asturiano. Digamos que ese
sería el meu obxectivo de normalización llingüística a
llargo prazo. Sen que eso
seña problema para que as persoas castellano falantes podan fer a
súa vida privada e pública en castellano, dirixirse al
administración en castellano, escolarizarse en castellano...
Exactamente como as persoas que formen parte de outras comunidades
llingüísticas con presencia nel país.
Eso no que respecta á
normalización llingüística nos Concellos... Pero qué pasa coa
normalización llingüística a nivel nacional ou estatal?
Afirmamos
que as llinguas nacionales de Asturias son el asturiano e el gallego.
Eso quer dicir que as dúas son llinguas de Asturias e as dúas al
mesmo nivel, anque evidentemente úa ocupa un territorio moito maior
que el outra. Eso quer dicir, entre outras cousas, que el
administración asturiana ten que rotular nas dúas llinguas, emitir
el BOPA nas dúas llinguas (eu entendo que tamén se emita en
castellano e, chegada a situación, noutras llinguas faladas en
Asturias con presencia
abonda), que, por caso, os
vehículos del Principado habrían tar rotulados nas dúas llinguas,
a TPA emitir nas dúas llinguas...
Nese
sentido temos exemplos a evitar noutras Comunidades Autónomas. Está
el caso de Navarra. En Navarra féxose úa política llingüística
basada nos tres territorios llingüísticos, a zona vasco falante del
norte, a zona castellano falante del sur e a chamada zona
mixta del centro, os territorios
hoi castellano falantes nos que históricamente se falou vasco. Esa
política territorial llevou a normalizar el vasco namáis onde se
fala, chegando á situación de que a xente de La Ribera non sólo
desconoce a llingua vasca (e con ello non pode opositar aos postos
administrativos navarros que piden esa llingua), senón que síntenla
como allea a ellos. Sería marciano un Eo-Navia desconocedor da
llingua asturiana (que ademáis frenaría el movemento dos
funcionarios por todo el territorio), como sería marciano úa
Asturias desconocedora del gallego. Un modelo educativo (por poer
namáis un caso) que prantiara que nel Eo-Navia se aprenda gallego e
asturiano e nel resto de Asturias asturiano pero non gallego, non
sólo sería pouco igualitario, senón que partiría da idea real de
que el asturiano é a llingua nacional de Asturias e el gallego é úa
llingua territorial, condo se nos poemos, ou as dúas son nacionales
ou as dúas son territoriales, ou mellor dito, son as dúas
nacionales e territoriales al tempo. Anque sobre el modelo educativo
quero falar máis adelantre.
Castellano.
Falamos das llinguas propias
(nacionales) de Asturias, llinguas que ademais de ser as que se
xeraron históricamente nel noso país, tein un valor identitario
forte. Falamos asturiano porque somos de Asturias (del Asturias
asturiano falante), falamos gallego porque somos de Asturias (del
Eo-Navia). Pero, evidentemente, non falamos castellano porque séñamos
de Asturias, anque sendo de Asturias podemos falar castellano, ter el
castellano como llingua materna (meu caso, sen ir máis llonxe, e el
de tantísima xente que reivindicamos colquera das dúas llinguas
propias ou as dúas), e mesmo se pode ser monollingüe en castellano
sendo asturiano (e sendo soberanista, anque, evidentemente, dende
aquí defendemos el poliglotismo dos militantes de este país
políglota). Evidentemente sería absurdo pretender pasar dúa
situación de marxinación absoluta dos falantes de gallego e de
asturiano a úa situación de marxinación (del tipo que seña) dos
falantes de castellano. Por outra banda non podemos obviar que, hoi,
el castellano é a llingua maioritaria de Asturias.
Por outra banda non podemos
obviar, como diximos arriba, que el castellano é llingua maioritaria
en Asturias en virtude da sustitución llingüística. Esto é, as
políticas de imposición del castellano fain que el inmensísimo
número de castellano falantes que hai en Asturias (sobre todo na
Asturias urbana, tamén na villana) non se podan considerar úa
situación normal. A situación del castellano en Asturias non se
debe a un fluir natural das llinguas, a procesos llingüísticos
naturales. Ademáis, a situación del castellano en Asturias é
dependente da situación del gallego e del asturiano (e viceversa).
Querse dicir, a boa vitalidade del castellano en Asturias é a costa
da mala vitalidade del gallego e del asturiano, a costa de comer
falantes a estas dúas llinguas.
Con todo, en Asturias fálase
castellano. Cabe señalar que neste apartado condo falo del
castellano que se fala en Asturias e, con ello, da comunidade
castellano falante del país, estou escruíndo á población migrada
de países castellano falantes ou de países baxo a presión
castellana ou que sufren a mesma sustitución llingüística. Querse
dicir, non estou falando de castellanos, andaluces ou dominicanos que
chegan a Asturias nin estou falando de gallegos (si, ten coña),
estremeños, lleoneses (tamén ten coña) ou catalais que cheguen a
Asturias falando castellano. Falo de xente de orixe asturiano que
fala castellano. Faigo esa diferencia porque, como dixen arriba, el
castellano non se espande por Asturias por motivos migratorios e
porque das poblaciois migradas falaremos máis abaxo.
Como
dicíamos, el castellano, sendo llingua alóctona, é llingua de
Asturias, pero a sello por un proceso de sustitución llingüística
sería un error imperdonable e de consecuencias terribles para a
normalización del gallego e del asturiano consideralla llingua
nacional. Eso non quer dicir
que, evidentemente, os castellano falantes de Asturias tein que ter
os mesmos deretos llingüísticos que os gallego falantes e os
asturiano falantes. Por outra banda, alfabetizar ás persoas
castellano falantes en gallego ou/e en asturiano é úa prioridade
del movemento de recuperación llingüística. Polo demais, naide
pode negar el utilidade que ten el castellano para os falantes de
gallego e de asturiano, e naide pode negar que a presencia del
castellano en todos os niveles educativos aporta úa serie de
beneficios.