Úa nova caída del caballo camín de Damasco.

Este post ten que entenderse como úa secuela (por chamallo asina) del post que publiquei el 14 de novembre del 2014 titulado “Gallego”. Vou fer moitas referencias tanto a ese post como aos comentarios que saliron a reiz dél, tanto nel propio blogue como nas redes sociales ou en persoa.

Repítome. Repítome máis que el allo. Nel Eo-Navia falamos gallego (gallego-portugués, portugués... pero por que non chamallo gallego?). Xa, xa, ben sei que xa lo dixen mais dúa vez. Tamén sei que nin soi orixinal, nin soi el primeiro, nin hei ser el último, nin tampouco el meu criterio persoal é que seña relevante en ningún sentido (case podo dicir que afortunadamente). Insisto, non ten ningún sentido traballar por disgregar a nosa llingua en Asturias del resto del dominio llingüístico, e non quita falar, defender e promocionar as variedades del gallego-portugués (en Cuaña ou en Minas Gerais) con defender úa unidade llingüística, del mesmo xeito que pasa col castellano e que entendo que habría de pasar col asturiano; asina, non parece ter moito sentido que en Asturias e en Miranda del Douro se usen dúas normativas distintas, e é sabido que, na medida do realista, houbo e hai intentos para acercar gráficamente as variedades mirandesas, as lleonesas e as asturianas del asturiano (asturiano-lleonés, astur-lleonés, lleonés... por que non chamallo asturiano?), sen que eso quira dicir en ningún momento que naide pretenda que se poñan a falar en Miranda como en Uviéu. Del mesmo xeito que os arxentinos pronuncian (como ben de españoles) haser por máis que escriban hacer, ou non reproduzan al escribir a súa peculiar (peculiar para os castellano-falantes de España) maneira de pronunciar el Y.

Pero todo esto xa lo dixen, asina que non vou repetirme máis. Non é esto el que vía dicir aquí, que xa lo dixen en outra ocasión. Agora vía a falar doutra cousa.

Pasa que ás veces un dá un paso e el paso queda en nada. Ás veces un bota as campás al volo e non soan. Pois eso me pasou a min. É necesario reconocer os fracasos para seguir caminando. Pretendía eu abrir un debate sobre a norma a usar nel Eo-Navia. Pretendía (pretendo) sobre todo, abrir un debate sobre as posturas a tomar. Porriba da norma, que anque ben sei que moitos non lo cren, que muitos pensan que estou un tanto “obsesionado” col tema da norma (quiciabes haxa daqué deso, a saber), creo que lo que é importante é superar a formulación da defensa, protección e recuperación da llingua. Si, recuperación, porque a llingua hai que recuperalla, a situación na que vivimos xa hai moito que non é la dúa cimpre diglosia que nos fai ver a llingua nun estado menor que a castellana. A situación da llingua xa é de perda real entre a xente máis nova (a pouca xente nova que queda nel Eo-Navia). E creo que eso non se pode fer (xa lo dixen nel outro post) dende úa norma que ten como obxectivo disgregar as nosas variedades del resto del dominio por cuestiois de identidade política (nel meu último post creo que enarborei el asturina lo suficiente como para que naide vaia agora a cuestionar cual é a mía identidade política). Pero os debates namais poden formularse nas sociedades se as sociedades queren debatir. E lo mesmo pode dicirse dos colectivos sociales. Malamente podemos abrir el debate dentro del movemento de reivindicación llingüística del Eo-Navia se el movemento de reivindicación llingüística del Eo-Navia se cerra a abrir un debate. Moito máis malo ta de abrir se el movemento de reivindicación llingüística cae nun letargo, pero eso xa é outro tema para outro día. Eso é asina. En ese sentido un ten que reconocer condo fracasa nun proxecto, e eu fracasei. Quixen ver á xente que defende a llingua propia del Eo-Navia debatindo, con calma, sen nedesidade de aspaventos, sobre el mellor modelo llingüístico e propoñéndose un cambeo de paradigma. Non pasou. Quixen dar el primeiro paso formulándolo e escribindo con úa grafía que, contrariamente al que se dixo en máis dúa ocasión, non era úa proposta normativa (como xa dixen nel outro post, non ten xeito ningún fer propostas unipersoales). Pensaba que tía razois para crer que había un peteirín de xente con un discurso aparecido, se non igual, al meu, pero sen dúbida estaba equivocado. Hai que asumir os errores e entender que a vida segue e que as discrepancias que poidan darse non son outro que úa fonte de enrriquecemento entre as persoas discrepantes.

A cuestión é que non por quedar núa clara minoría un ten por que renunciar al que pensa e al que defende, xa que, entre outras cousas, as maiorías fórzanse dende el traballo e dende el argumentación. Al final, sería un craso error pretender silenciar ás minorías disidentes, pero peor sería el error de autosilenciarse por saberse minoría disidente. Digamos que a peor censura é la que se aplica un mesmo. De silenciarnos por ser minoría este blog estaría escrito en castellán, ou nin sequera existiría.

Este post ten como obxecto espricarme. Porque entendo que despois de tanto tempo (este blog naceu nel 2009) escribindo dun xeito, cambiar de grafia pode fer que el que se acerque alo que escribo se sorprenda e quira saber a que se debe. Sobre todo porque é xa a segunda vez en pouco tempo (a primeira foi vai seis meses) que cambio a forma de escribir, pasando de utilizar as Normas ortográficas del gallego-asturiano del Academia de la Llingua Asturiana a usar ese modelo meu de escritura (que como dixen non pretendeu ser nunca úa proposta normativa) al que estou escribindo agora, que para el que las conoza, xa caería en conta de que son as Normas ortográficas e morfolóxicas del galego de Asturias que a Mesa pola Defensa del Galego de Asturias editou en 1990, e que foi a primeira proposta normativa que se formlou nel Eo-Navia (nel 1993 vería a proposta del Principado, que se reformularía nel 2007 nas normas del ALLA).

Pero, por que a norma da MDGA? El carro delantre dos bois.

Creo que entre este post e el que escribin en novembre enténdese moi ben por que decido deixar de usar úa norma determinada (máis allá de que se comparta a decisión, que evidentemente é outro tema). Pero queda nel tinteiro el tema de por que usar a norma da MDGA. Non quedáramos en que apostamos por úa reitegración con todo el dominio gallego-portugués? Non era a Lusofonía el noso marco de referencia llingüística? Si. El marco de referencia que reivindico é a Lusofonía. Teño que reconocer que hai úa cousa que sempre lles botei en cara a os reintegracionistas (con todos os matices que quéramos poer), e é que ás veces parecen vivir de costas á sociedade que queren normalizar. Úa sociedade (esto vale tanto para a gallega como para a asturiana, moito máis evidentemente para a asturiana) que se desenvolve baxo el teito del castellán. El castellán domina os principales ámbitos da vida e a xente del Eo-Navia, igual que a xente del resto de Asturias ou a xente de Galicia, temos el castellán como única llingua de referencia e nesta llingua é na que estamos alfabetizados. Naide pode pretender poer el carro delantre dos bois e pretender escribir en gallego reintegrado ou en português padrão da noite á mañá e non ter un estrañamento e un rechazo por parte dúa sociedade que únicamente conoce a referencia escrita del castellán.

Esfoyar e esfollar.

«Na zona de palatalización de L- y -LL- llatinos é evidente qu'esto nun é un fenómento de yeísmo: un bon falante pronuncia coyello, allargarye, cebolla, coye, estremando ben os dous sonidos» dicen as Normas ortográficas del gallego-asturiano en resposta (moi claramente) al texto da MDGA que diz «con todo, convén utilizarmos el dígrafo ll e non adminirmos el "yeísmo" na escrita».

Se en novembre non empecei a usar as Normas ortográficas e morfolóxicas del galego de Asturias foi precisamente porque hai dalgúa cousa como esta. Nin soi filólogo nin vou fer de filólogo, pero é evidente que, anque hai úa zona con un yeísmo de vello (esa zona onde ta Cuaña ou Navia, onde se diz de vai tempo yobo, yeite... ou iobo, ieite... según quíramos grafiallo), na maior parte del Eo-Navia el que temos non é úa confusión de dous fonemas nun, sinón a pronunciación clara e diferenciada dos dous fonemas. El xa clásico esfoyar (quitar a foya) e esfollar (quitar a pelella), que el bon falante (non como este que escribe) diferencia de primeiras. Efectivamente, de apostar por non reproducir esa diferenciación na escritura sería moito mellor dicir daqué asina como (e é un supoer): «Os grupos latinos LJ, K'L, G'L que nel resto del gallego resultaron nel fonema /ʎ/ nel galego de Asturias resultou nel fonema /ʝ/, que non diferenciaremos gráficamente por ser minoritario nel conxunto del dominio», marcando nel alfabeto que el dígrafo ll reproduz el fonema /ʎ/ e el fonema /ʝ/ (del mesmo xeito que nas normas de ALLA márcase que a lletra y reproduz indistintamente os fonemas /ʝ/ e /i/).

Como dixen, non vou fer el traballo de filólogo, que non lo soi. Tampouco é que acabe de caer dúa parra e sei perfectamente que na fala dos bus falantes hai úa diferenciación dos dous sonidos, outra cousa é se esa diferenciación é necesaria manifestalla na escritura ou non. Outras diferenciaciois de sonidos se dan na fala e non se reproducen na escritura, sen que naide sinta traizoada a súa fala (pero claro, tampouco pretendo dicir que todos os casos señan el mesmo caso), asina naide se sorprende porque escribamos igual a [β] de Cuba que a [b] de barco, e, insisto, non estou dicindo que os dous casos señan comparables.

En colquera caso, de abrirse un debate sobre el modelo normativo a usar, poderíamos formular (eu prantiaríalo) como temos que escribir este fonema (que parece ser, en realidade) el gran problema pra poder aceptar esta norma. Creo que aceptar úa norma que nega a filiación llingüística del gallego-asturiano únicamente porque a norma que parte da filiación llingüística del gallego-asturiano ten cabos soltos é un error. El gran problema penso que foi non formar parte, en ningún momento, del proceso de normativización del gallego. Un proceso que se formulou para úa realidade política, Galicia, e del que, en consecuencia, quedamos excluídas as demais realidades políticas (Asturias, El Bierzo, Zamora e Extremadura). Ese foi, probablemente, un error para el conxunto da llingua, como un error foi virar as costas á realidade lusófona. Pero xa non podemos volver atrás, el que si podemos é avanzar nese camín que non fixemos.

Realidade?

«Realidade?», paréceme tar sintindo a máis dun dos que botades el tempo en llerme. «El meu volo nunca dixo realidade». Efectivamente, nun se me escapa que eu digo realidá, e non realidade. Antes de que me tiredes pola Bobia para abaxo imos calmarnos. Xa tou vendo a máis dun dicirme, «meca, entós, agora que escribes realidade, sigues dicindo realidá?» (xa vexo a máis de un poendo acento portugués para dicirmo). En realidade en Galicia, na maioría de Galicia, alo menos, tamén dicen realidá, anque grafíen realidade.

«Quando no séc. XIX há um processo de recuperaçom escrita da nossa língua, escreve-se o “normal”, com a ortografia do castelhano, a única em que foram alfabetizados(as) os escreventes. No galeguismo que viria a seguir há sempre umha visom do português como referente de integraçom e do castelhano como referente de oposiçom. É por isso que começam a usar-se palavras “raras” como galego, Galiza, estrada, liberdade, dúvida, Deus ou rua. Estas palavras foram substituídas por palavras castelhanas que eram as “normais” entre os nossos coetáneos(as).»

    AGAL, “Por que escrevedes tam raro?”

A mesma AGAL reproduz tamén, sobre a palabra liberdade esta anécdota:

Em 1904 tivo lugar um dos mais destacados atos de reafirmaçom regionalista por meio de um monumento aos mártires de Carral, os falidos revolucionários de 1846. O facto de erguer um monumento exigia o beneplácito das autoridades. Contra o que poda parecer, o desencontro com as autoridades nom surgiu polo motivo da homenagem. O ditame da “Academia de S. Fernando”, a instituiçom encarregada da autorizaçom expressou assim o seu mal-estar:

“la inscrición, de no redactarse en castellano, [que] se haga en el dialecto provincial más correcto sin mezcla de portugués”( ).

Que é o que aparecia na inscriçom para molestar a Academia?:

“Aos mártires da libertade” (sic).

Eso non quita para que, evidentemente, vaia seguir pronunciando realidá ou llibertá. Mesmo en principio entendo que pode ter utilidá escribillo asina na poesía, onde é común axustar as normas a realidades concretas (en Portugal apostrofan cousas que na prosa non apostrofarían, en castellano se marcan silabaciois distintas á normativa para que cuadre a métrica... e non pasa nada).

Insisto, el aposta por úa norma ou outra é úa aposta política, e ten que ver con posturas políticas distintas. Non vou insistir máis en que posturas son esas nin en cual é a mía, porque xa máis non lo podo dicir, el que non entendera el que formulo xa non lo vai entender (outra cousa é que el que lo entenda tea ou non de acordo coa mía postura, evidentemente cadaquén é ben llibre de posicionarse onde quira).

Conclusión.

Nel Eo-Navia formuláronse dúas posturas normativas. Fundamentalmente podemos dicir que houbo úa postura que partía de que nel Eo-Navia se fala gallego, que xenerou en 1990 as Normas ortográficas e morfolóxicas del galego de Asturias, e outra postura que partía de que el que se fala nel Eo-Navia non é gallego, senón un conxunto de falas de transición entre el gallego e el asturiano, que deu en 1993 na Proposta de Normas ortográficas y morfolóxicas del ga(l)lego-asuriano, que nel 2007 se reeditarían xa como as Normas ortográficas del gallego-asturiano. Poderemos atopar moitos peros ás tres propostas (que en realidade son dúas). Poderemos, tamén, atopar moitas virtudes a estas propostas. As dúas son propostas para esta llingua e para sociedade del Eo-Navia e para a sociedade del conxunto de Asturias. Pero a escolla entre úa ou outra é, máis que nada, úa cuestión política.

Non, non vou esqueicer que a postura que reivindicaba a galleguidade llingüística del Eo-Navia ben de veces foi da mao da postura que reivindicaba a nosa galleguidade territorial, non poucas veces baxo discursos etnicistas e esencialistas que asustarían a colquera. Tampouco imos obviar que el discurso que defendeu el asturianía territorial, cultural e política del Eo-Navia foi da mao, tantas veces, da reivindicación da asturianidade da llingua del Eo-Navia, con discursos tan etnicistas e esencialistas como os dos gallegos.

Afortunadamente creo que hai razois para crer que tamos superando esa fase. Afortunadamente creo que hai razois para crer que aos dous llados del Eo imos aceptando que el Eo-Navia é Asturias. Que forma parte clara del país asturiano. Que forma parte clara dende a llingua gallega. En definitiva, que a unidade llingüística del Eo-Navia verque para un llado e a política e identitaria hacia el outro, sen que esto seña maior problema.

Por favor...

Esta é a postura que estou defendendo... cadaquén pode opinar el que quira, pode tomar a postura que quira. Evidentemente, sólo faltaba que me fora a enfadar porque daquén non comparta el meu análise ou a mía praxe. Non, eso sería absurdo. Pero con todo e con esto, vou pedirvos un favor... Por favor, a mía postura é esta, estou aberto a discutilla e debatilla condo seña, con quen seña... Sería ridículo que demande dende aquí que se abra un debate na sociedade asturiana e nel movemento de reivindicación llingüística del Eo-Navia e non quixera discutir... Pero eso é úa cousa e outra cousa é que quira discutir a cada momento, ou que a cada momento vaia a repetir el que xa dixen... Por favor, non me perguntedes el que xa espuxen (porque vou dicir exactamente el mesmo, e eso é úa pérdida perda de tempo para min e para vosoutros). Por favor, non me saquedes el tema da norma a cada post que colgue... Se daquén quer discutir sobre esto, perfecto, pero se mañá colgo un poema ou un post sobre a reprodución del arizo na Praia de Torbas, por dicir daqué, é un pouco absurdo que me faledes da norma en ese post... Podedes falarme de ella sen falta de que seña nun post, digo eu.