sexta-feira, 12 de junho de 2009

Reflexóis sobre el movemento de reivindicación llingüística del gallego-asturiano.

A mediaos dos 70 aparece en Asturias un movemento de reivindicación llingüística y dos nosos rasgos culturales y identitarios en torno á llingua asturiana, que nun s'estenderán al ámbito del gallego-asturiano hasta xa case acabada a década dos 80, qu'aparecerán os primeiros movementos de reivindicación llingüística nel Eo-Navia.
Cua morte del xeneral Franco, y al instaurarse un réxime monárquico parlamentario, y a chamada España das autonomías se desarrollan os distintos Estatutos d'Autonomía, y el novo réxime vei tomando contacto cua pluralidá cultural y llingüística dos distintos territorios, fundamentalmente Cataluña, a Comunidá Autónoma Vasca y Navarra y Galicia, posteriormente tamén Isllas Baleares y País Valenciano. En 1981 apróbase el Estatuto d'Autonomía d'Asturias, nel que nun se recoye del asturiano máis qu'un artículo probe nel que se diz que "el bable ha gozar de protección", del gallego-asturiano nun falaran as nosas lleis hasta 1998, condo na Llei d'Uso y Promoción del Bable/Asturiano especifícase qu'el gallego-asturiano ha ter a mesma defensa, protección y promoción nos territorios unde se fala qu'el asturiano nel resto d'Asturias. Primeiro d'eso, en 1996 crearáse a Secretaría Llingüística del Navia-Eo (dentro del Academia da Llingua Asturiana) y inda d'antias, de 1993, data a Proposta de normas ortográficas y morfolóxicas del gal(l)ego-asturiano, publicadas outra volta nel 2007 como Normas ortográficas del gallego-asturiano, xa con caracter normativo.
Durante todo este tempo a demanda da sociedá asturiana, d'un y outro llao del Frexulfe, foi a oficialidá d'estas dúas llinguas. Agora ben, tamén hai que dicir que de más pr'alló del Frexulfe son muitos os que desconocen a esistencia d'úa llingua propia d'Asturias que nun seña el asturiano, anque cadaldía a xente da Asturias que fala asturiano, y con ellos os políticos y tamén aquellos que forman el que podemos chamar asturianismo cultural y político (que por razóis de población obvias son a mayoría del Frexulfe pr'alló) van tomando concencia da nosa realidá llingüística, y tomando posicionamentos filolóxicos, cívicos, políticos... sigún seña a condición de cada ún. Y esos posicionamentos son, a menudo, contradictorios, dende os que defenden qu'os asturianos más occidentales falamos, sen más, gallego, a os que defenden que falamos asturiano, pasando polos que falan de llinguas de transición (ben de veces sen demasiada habilidá pra definir qué queren dicir con "de transición"). Todo esto pol llao filolóxico-político (porque neste siglo XXI todo s'entremece nún).
¿Y dende un punto más estrictamente político ou cívico? Ben, lo certo é que dentro del que podemos chamar asturianismo, mui poucos hai que nun reconozan qu'en Asturias se falan dúas llinguas autóctonas, el asturiano y el gallego-asturinano (que d'un tempo a esta parte hai quen prefire chamar eonaviego), y este gallego-asturiano hai quen lo meterá dentro del gallego y hai quen lo definirá como úa llingua propia (seña ou non de transición). Y dende que partimos d'esta realidá billingüe d'Asturias (trillingüe se contamos col castellano), hai ben de posturas respecto a este trocín d'Asturias y a súa fala, dende qu'as dúas llinguas son propias d'Asturias y tein que tar en pé d'igualdá (cada úa oficial nel sou territorio ou as dúas como llinguas oficiales d'Asturias) hasta os que falan d'úa llingua propia d'Asturias y úa llingua propia del Eo-Navia, esto é úa llingua común a os asturianos (el asturiano) y outra sólo d'ús cuantos (el gallego-asturiano), y polo tanto al asturiano ye correspondería úa posición distinta á segunda. Eu, personalmente, soi más dos da primeira opción.
Peró se un defecto temos os asturianos, ese é el del grandonismo. Esa capacidá que temos os asturianos de convertir defecto a virtú de sacar peto polo noso, y sobre todo, esa capacidá que temos os asturianos de movernos única y esclusivamente por estímulo-resposta (y esa capacidá, visible en toda Asturias, faise inda más patente nel Eo-Navia). Y esto é que se un gallego tira un pedo (con perdón, que nun pretendo ser soez) en Pontevedra, cheira en Tapia, y ese golor a pedo vei estendéndose por toda Asturias como se el Krakatoa estoupara nun manto de lava-surrio qu'inunda todo, y al final en Peñamellera hai que puer as chirucas pra nun manchar os pés. Y finalmente el Eo convírtese prá xente de Colombres, Uviéu, Xixón, L.lena... núa barreira que nos mantén a salvo dos gallegos y dos sous peligrosos pedo-lava-surrio y dos tanques que poin na llende. Y naturalmente se en Cabanaquinta é importante manter a fronteira definida, ¡cómo nun vei ser importante na Veiga! Y temos a todos os veigueños y taramundeses como auténticos frontermen col AK-47 embaxo del horro.
¿Tou dicindo con esto qu'é úa ilusión falsa qu'haxa gallegos (principalmente pertenecentes al que podéramos chamar galleguismo que queren estender as súas fronteiras hacia el Este? Non. Evidentemente hailos, y ei tán os que dibuxan con tanto tino mapas espansionistas. Pero imos ser serios, el única forma posible de qu'os gallegos (estos seres semi-mitolóxicos) meteran as narices nos nosos asuntos sería con permiso del Principao. Por eso dame muito dolo ver que ese conxunto humano que podemos chamar asturianistas (entre os que m'incluyo eu mesmo) sólo pensan neste trozo d'Asturias en relación á confrontación esistente (porque nun vou ser eu quén negue qu'esiste esa confrontación) con ese outro grupo humano que podemos chamar galleguistas, seguramente tan chíos de virtudes, peró tamén (y atrévome a dicir que mui especialmente) de defectos como nós mesmos. Os gallegos queren apañar un trozo d'Asturias, ¡por dios!, se os vascos nun son a apañar el Condao de Treviño, mesmo que tea en medio d'Araba y esa xente xa manifestóu querer ser vascos, ¿cómo van a apañar os gallegos nada d'Asturias? Os gallegos queren meterse nas nosas escolas, nos nosos Conceyos, nas nosas Administracióis, queren xestionar a nosa realidá llingüística... Sí, d'acordo, queren, peró nun tein as ferramentas llegales pra fello (vamos, que por querer tamén quero eu un yate, peró aguántome).
Penso eu que, sen dicir qu'este outro tema nun seña un problema, el principal problema que temos é el das nosas escolas, unde nas más d'ellas nun s'imparte gallego-asturiano. El da nosa radiotelevisión pública a RTPA, que pagamos cos nosos impostos y qu'esqueice el gallego-asturiano, el da Universidá...
El da Universidá, que merece un capítulo aparte, el da Universidá que desconoce completamente qu'esiste úa llingua neste trocín del mapa. Que, polo tanto, é incapaz d'ofrecer cursos (con créditos, por qué non) a os estudiantes del Eo-Navia (y a os muitos del resto d'Asturias y mesmo de fora que poden tar, que tán, interesaos en conocer a nosa llingua), cursos que tean abertos a toda a población.
Por eso, por favor, esqueizamos d'úa vez el discurso da fronteira y pensemos, pola nosa llingua, nos problemas reales que temos como falantes d'úa llingua minoritaria, minorizada y despoxada de deretos, espoliada na súa propia terra.

Día das Lletras Asturianas 09

Se hai un día reelevante pral movemento de reivindicación llingüística y pras dúas llinguas autóctonas d'Asturias en xeneral ese é el Día das Lletras Asturianas, toda úa semana pral Goberno del Principao que tan gustosamente celebra as lletras asturianas, as lletras en esas mesmas llinguas que reprime y ás que yes impide el estatus llegal que necesitan pra poder convertir as súas lletras en verdadeiras lletras de cultura.

Anque igual é un pouco erróneo falar das lletras nas dúas llinguas propias d'Asturias, porque técnicamente as lletras asturianas son, precisamente, eso, as lletras en llingua asturiana. Peró como sabemos sólemos meter nel saco ás lletras en gallego-asturiano. Nun sei se esto se fai pra unificar asina a reivindicación das dúas llinguas, dúas llinguas, un sólo movemento de reivindicación llingüística (porque ún sólo é el Estatuto d'Autonomía, sólo ún el Goberno asturiano y sólo úa a Xunta Xeneral) ou se é por mera desidia dos axentes de reivindicación llingüística y os axentes culturales (¿acaso son dúas cousas distintas?) del gallego-asturiano. A menudo días despós se celebra un Día das Lletras en Gallego-Asturiano, peró trátase d'úa secuela del Día das Lletras Asturianas, que nun tén úa fecha clara (ben sabemos qu'este día ten úa fecha clara, el primeiro venres de Mayo, a nun ser que coincida cua ponte del Primeiro de Mayo, qu'entós se pasa pral segundo venres), ¿peró cóndo é ese Día das Lletras en Gallego-Asturiano? En todo caso trátase d'úas poucas actividades qu'os maestros de Gallego-Asturiano fain nas escolas, non d'un acto institicional asemeyao al qu'hoi celebramos en Uviéu. Como digo, a desidia dos axentes culturales y reivindicativos da nosa comarca condénanos a que nunca nun pódamos ter un verdadeiro día das nosas lletras. Ben importante sería esto pra qu'a nosa lliteratura y a llingua dos asturianos más occidentales nun viva sempre á solombra das lletras asturianas, peró claro, despós é mui fácil botarye a culpa a os del centro, que queren impuernos el bable. Taría ben a Secretaría Llingüística del Navia-Eo fendo un acto nel Auditorio da Caridá (por puer un caso, anque parece que todo el que ten que ver cua fala fémoslo na Caridá) y enchéra ese auditorio (qu'el Eo-Navia ten a población que ten, peró tampouco el Auditorio franquín é el Campoamor).

Seña como seña, hoi, 8 de Mayo del 2009, é un día importante pra todxs os que babamos porque tanto el gallego-asturiano como el asturiano señan llingüas de cultura, normalizadas dafeito, con presencia real na TPA, nas escolas, nos Conceyos, na Universidá... Un día importante porque é el Día das Lletras, porque imos ir al Campoamor a escuitar a Ana Cano y sintir a Xuacu Amieva tocar a gaita, mentres noman a Hevia académico d'honor. Un día importante na que vamos ir á manifestación convocada pola Xunta pola Defensa de la Llingua Asturiana úa vez más baxo el lema de agora tenemos la pallabra, l'asturianu llingua oficial (ésto é, entre outras cousas, lo que fai importante qu'haxa un Día de les Lletres Asturianes y un Día das Lletras Gallego-Asturianas), y despós a tomar úas cervecías a La Casa Posafuelles (outrxs pasarán primeiro pola espicha del ALLA en La Gruta). Un día nel que dalgúas/ús vistirán col traxe del país, lo que muitas veces de diz ir d'asturianos mentres qu'outrxs iremos de vaqueiros (peró non dos qu'alzan, senón dos que mercamos de rebaxas en Los Catalanes). Peró nun é un día importante sólo por eso, porque eso témoslo todos os anos. É importante tamén polas I Xornaes sobre mocedá y llingües minorizaes que se fain hoi mesmo y mañá en Uviéu, Xixón y Avilés. Xornadas, por certo, nas qu'hai presencia de xente relacionada cua llingua asturiana (del ALLA, dos Servicios de Normalización llingüística...), con xente del País Vasco, das Baleares, de Galicia y hasta de Gales, peró, por úa cousa y por outra (¡outra volta temos que falar da desidia dos axentes culturales da nosa terra!) nun poderemos cuntar cua presencia de naide del Eo-Navia. Espero que se hai úas segundas xornadas esta desidia que nos cóme como úa enfermedá terminal nun paralice outra vez á xente da nosa terra.

Recomendaríavos ir, pero pra condo colgue esto xa tará todo acabao.

Tamén é úa xornada importante a d'este Día das Lletras porque é el Día das Lletras sen reforma del Estatuto. É el Día das Lletras del Minor de Filoloxía y das mencióis de Llingua Asturiana en Maxisterio. El Día das Lletras d'afixar a ausencia del gallego-asturiano da Universidá y de puerse a discutir (¡más non, por dios!) se os cambeos (ou non-cambeos) del asturiano na Universidá son positivos ou non. É el Día das Lletras dos pleitos entre el ALLA y úa hipotética Academia lleonesa. É el primeiro Día das Lletras con úa responsable de política llingüística que diz qu'a oficialidá nun é importante. El primeiro nel qu'el discurso vei llello a Presidenta del ALLA-ex Decana de Filoloxía (¿haberá referencias a este feito?).

Nota mental, ¿vendrá Areces ou tará mui cansao del viaxe a Gernika? ¿É pra el presidente d'Asturias más importate a elección del novo lehendakari (el partido é el partido) qu'el que teña que dicir úa institución pública asturiana como é el ALLA?

Un día, este Día das Lletras Asturianas, nel qu'además de celebrar as nosas lletras imos aprovetar pra reivindicar dignidá, sólo eso, dignidá. ¿Aprovetaremos tamén pra fer balance del que pasóu a lo llargo del ano ou cadaquén dedicarase a darse pamadías nel llombo y dicir qué ven lo fixemos nós (nós, claro, non xs demás, que tenden a nun ter nin idea de nada)?

Triste este país, unde pase el que pase, todo sigue igual. Triste este movemento, que aveza a ser reflexo d'este país mouro.

Uviéu, 8 de Mayo del 2009.