Úas reflesiois sobre el “cementerio moro” de Barcia.

Úa memoria histórica incómoda. 

Hai cousas que son difíciles de dicir, porque tocan moitas sensibilidades e despertan sentimentos enemigos entre xente que para nada é enemiga, entre os compañeiros de viaxe. Pero a política honesta consiste en dicillas. A esquerda soberanista asturiana non pode deixar que el discurso da memoria histórica lo monopolice a esquerda española dende el óptica da esquerda española, úa óptica ben de veces nacionalista e silenciadora. A esquerda soberanista asturiana ten que ser, por úa banda, solidaria con todos os poblos del mundo (moi en particular con aquellos que están privados de soberanía) e, por outro llado, crítica coa súa propia historia. Esto é, temos que fuxir de xenerar un relato histórico épico del poblo asturiano.

Dicía Faustino Zapico (na introducción de La revolución de 1808, e cito de memoria) que nin Flórez Estrada fora el Bolívar asturiano nin necesitamos que lo fora. Esto é, el proceso revolucionario (revolución burguesa) de 1808 non fora un proceso independentista, como non lo foi el proceso revolucionario (de revolución obreira, neste caso) de 1934. Durante moito tempo a esquerda soberanista asturiana tuvo úa lixeira tentación de dar úa visión épica e fantasiosa da Historia (presentando precisamente a Flórez Estrada como el Bolívar independentista asturiano ou aos revolucionarios del 34 como independentistas), pero, por fortuna, ese tipo de discursos xa forman parte del pasado e el soberanismo asturiano mantén úa visión propia, cúa óptica propia, pero realista e honesta, xerando referentes asumibles.

Digo esto e prosigo. No que toca al última guerra civil española a esquerda soberanista asturiana é prisioneira del discurso hexemónico da esquerda nacionalista española. Dito de outro xeito, a esquerda soberanista asturiana acepta, en non poucas ocasiois, el discurso de épica nacional da esquerda española. É verdade que, virtudes ten a esquerda soberanista, hai puntos nos que non aceptamos os sous mitos. Asina se el mito del republicanismo español é que a República foi únicamente llibertade (a ver, cuidado, non tou cuestionando el avance nas llibertades que se deu durante a II República, nin cuestiono lo importante de grandes cuestiois como el voto femenino e, con matices, a reforma agraria, nin nego que houbo un intento sinceiro de acabar con caciquismo, nin cuestiono que OS LLOITADORES POL FRENTE POPULAR FORON LLOITADORES POLA LLIBERTADE), como decía un conocido meu del PCE, «la bandera española que no está manchada de sangre es la bandera tricolor», e como respondía un amigo meu, soberanista, «home, si nel 34 nun se manchó la ticolor con sangre...». 

E digo esto porque vou falar de memoria histórica. E de memoria histórica incómoda.

 

 

Esquerda: Panfleto nel que el Goberno republicano de Lerroux esixía aos revolucionarios asturianos de 1934 que se rindiran. Dereta: A Guardia Civil detiene en Lleón a un mineiro nese mesmo proceso revolucionario.

Falamos de memoria histórica e, inevitablemente, falamos dos mortos del franquismo. Mortos, moitos de ellos, por defender el Goberno republicano, pero moitos por defender el socialismo, moitos por defender el anarquismo e, quiciabes non en Asturias, pero si noutros puntos del estado moitos mortos pola independencia... Aclaro esto porque personalmente vexo moi censurable que se chante a tricolor nas fosas e nas cunetas nas que en non poucas ocasiois xace xente que non lloitou por esa bandeira, senón pola colorada ou pola colorada e moura. E dígolo porque a bandeira tricolor está, ademáis, moi instrumentalizada por determinados grupos políticos (que poden dicir, «ben, que os demáis tamén usen a tricolor e asina non queda instrumentalizada», pero eso é un pouco el truco del almendruco). E non, non me molestan as bandeiras tricolores. Hasta vai ben pouco xiringueila eu mesmo, e a fe del converso non é tan forte como para repudiar a tricolor (que teño, por certo, pintada núa das paredes del meu cuarto). Trátase sen máis de diferenciar entre a importancia da memoria histórica máis alló dos nosos discursos políticos. 

 Aquí vai a proba de que teño a bandeira da República

Española pintada núa das paredes del cuarto. Non se

trata de úa oposición a esta bandeira.

Os represariados da barbarie merecen respeto todos, e merecen respeto indistintamente del sou sentir nacional, porque a bandeira tricolor é úa bandeira nacional (completamente respetable, e que respeto completamente), é a bandeira da República Española, non da república como concepto.

 

Arriba e abaxo: Cabeceiras de El Socialista (órgano oficial, aínda hoi, del PSOE) botando contra a República burguesa.

A esquerda soberanista asturiana ten que ser sobre todo e porriba de todo esquerda. Esto é, ten que opoerse, naturalmente, al franquismo (que aínda pervive sociolóxicamente neste país e neste estado). Esto é de perogrullo. Pero ten que ser tamén soberanista. E ten que ser sobenista non sólo asturiana. Non pode ferse úa llectura da guerra civil española dende el soberanismo asturiano sen poer enriba da mesa a situación colonial previa. Non se pode falar da guerra civil e da represión sen falar da situación colonial na que xa Asturias vivía naquel momento e na que vivían otros poblos, algús formando parte estrictamente del Reino de España (primeiro, da República Española despois, da España franquista máis adelantre) e outros reconocidos internacionalmente como colonias ou protectorados, como daqué allén a España pero pertenecente a España. Porque a España de 1931, a España de 1936, de 1937, de 1939... e sigue hasta 1958, tía un montón de kilómetros cuadrados máis que hoi. E os territorios baxo soberanía ou baxo protectorado español formaron parte da guerra civil española... Pero formaron parte de aquella guerra condicionadas pola súa condición de colonia reconocida. Dito de outro xeito, condo el Exército se alza en África contra el Goberno escollido democráticamente, as prazas africanas quedan dende el minuto 0 baxo el poder rebelde (porque son os africanistas os primeiros en alzarse). Eso fai que en esas prazas non haxa guerra... E eso inclúi lo mesmo el Sáhara español, como el Protectorado Español de Marrocos como Canarias. Pero... en Canarias sí que hai úa brutal represión que non hai (non neste contexto, que represiois haberá moitas, e moitas antias da guerra civil) nel Protectorado Español de Marrocos. Esto é asina porque sociolóxicamente el nacionalismo español e el conxunto da sociedade española entende que Canarias e que a población canaria forman parte de España, e, en consecuencia, forman parte del imaxinario político, polarizado naquel momento nel Frente Nacional e nel Frente Popular... É que nel Protectorado Español de Marrocos ou en Ifni ou na Guinea Ecuatorial non había xente de esquerdas? Habería máis ou habería menos, pero haberíalas. Pero aquella xente non votaba, e aquella xente, baxo a soberanía (ou baxo el protectorado) de España, non formaban parte da sociedade española. E aquella era úa guerra civil, úa guerra española, mentres que aquella xente na Península que non quería ser española, formaba con todo parte del imaxinario español e da sociedade española e as súas dinámicas, máis alló de que precisamente quixeran romper con ellas. Dito de outro xeito, colquera español identificaba a un catalán (por moi defensor del Estado Catalán que fora) ou a colquera vasco (por moi militante del PNV ou de ANV que fora) como españoles, mentres que, a pesar de pertenecer a España, non identificaban como españoles aos habitantes del Sáhara, el Rif ou Guinea. Tampouco creo que, por moi independentista que fora un militante de ANV considerase que el sou papel en España fose el mesmo que el de un ecuatoguineano (e aquí hai que notar que Canarias, a pesar de formar parte del continente africano, era xurídicamente úa rexión, non úa colonia, pero é que ademais os canarios, as cousas como son, son brancos e católicos, mentres que os amazigh serán brancos, pero non son católicos e os ecuatoguineanos serán católicos, pero non son brancos).

 

Esquerda: Tropas regulares. Os moros de Franco.  

Dereta: Colonias españolas en África: Protectorado Español de Marrocos (Rif), Sidi-Ifni, Tarfalla, Saguia el-Hambra y Río del Ouro (despois Sáhara Español) e Guinea Española, ademáis de Canarias, Ceuta e Melilla (que non formaban parte del Protectorado Español, senón que eran prazas independentes, razón pola que non se integraron en Marrocos). El Rif, Tarfalla e Sidi-Ifni permanecerán españolas hasta 1958, que se integrarán nel Reino de Marrocos, Guinea Ecuatorial tamén se independizará en 1958 e el Sáhara Occidental será ocupado por Marrocos e deixará de formar parte del Reino de España en 1975 coa Marcha Verde.

Esquerda: 

Protectorado Español de Marrocos, territorio colonizado por España del que procedían os moros de Franco.

Dereta: En 1921 parte del Protectorado Español de Marrocos (a parte que está dentro da llinia colorada) independizouse del Reino de España, declarando a República del Rif, con capital en Axdir. En 1926 España acabaría recuperando (militarmente) el territorio e reintegrándolo nel Protectorado Español. 

Esto é necesario entendello al hora de falar de un dos aspectos máis polémicos da guerra civil española. A participación das tropas Regulares de Indíxenas marroquíos na Península e, máis en concreto, en Asturias. 

Posicionarse é úa cousa (anque seña el posicionamento con respecto a acontecementos pasados), xenerar un discurso épico é outra. Entendo que a esquerda xenerou a épica dos moros terribles, asasinos, violadores e rapiñeiros. Ben, os Grupos Regulares chegaron a Asturias a lloitar contra a República, contra a democracia... Xa nel 34 (precisamente traídos pola República) tuveran en Asturias para lloitar contra el socialismo, contra a revolución obreira. Dito en resumidísimas contas, sí, os moros eran os malos, como os malos eran a Guardia Civil (al contrario que os mandos da Guardia Civil, máis ou menos a metá da tropa, por certo, mantuvo fidelidade al Goberno del Frente Popular e abandonaron el corpo insurrecto para entrar nel Exército republicano e na Guardia Nacional Republicana) ou a Llexón (úa gran diferencia é que a Llexón compoíase case esclusivamente de voluntarios, mentres que entre os Regulares os voluntarios éranlo en condiciois moi diferentes, a Llexón, a imitación da Llexón francesa, taba composta por nacionales mentres que os Regulares, a imitación de corpos similares británicos, taban compostos por indíxenas, formaban parte del proceso de colonización de África, é resultaría de un cimprismo ramplón prantiar que sen máis eran sipaios, habida conta que non parece que, precisamente, a población rifeña teña ningúa acritude hacia esos regulares).

Pero a memoria histórica e a súa restauración non supón un xuicio. Xuicios podemos (debemos) fellos. Xuicios dende a historiografía que poñan mouro sobre branco os acontecementos e que permitan analizar a Historia sen pretender ser asépticos (que naide está dicindo que a Historia haxa que analizalla dende el asepticimo absoluto). 

E esta disertación sobre os soldados regulares (os moros de Franco) non ven por outro que pola necesidade de reparar a memoria histórica. Pasa que condo a dereta española escoita falar da reparación da memoria histórica dos moros se lle poin os pelos de puta... Imos ser claros, os moros chegaron á Península a lloitar por Franco e a lloitar contra el Goberno llegalmente establecido en 1936, pero para a dereta, esos mortos non son os sous mortos. Son (foron e siguen sendo) carne de cañón. Moros. Os moros que rezaban al Deus equivocado, que vían de África e tían un color de pel escuro (nel imaxinario ideolóxico, porque despois moitos eran árabes pero moitos eran amazigh) e úa fala inintelixible. Non eran dos nosos para a dereta española. Nin lo eran nin lo son.

Para a esquerda española tampouco eran, nin son, dos nosos, por suposto. Eran e son os moros. A xente que veu (ou los trouxeron, nin lo sabemos nin nos importa) a matar, violar... e sobre todo a lloitar contra el Goberno llexítimamente establecido en 1936. Evidentemente, naide pode prentender que seña precisamente a esquerda quen reivindique a os moros como os nosos. Sería ridículo que daquén reivindicase a memoria histórica del enemigo al que combatíu.

Vai us anos comentaba eu con un amigo republicano español de Ḷḷuarca (e aquí vou á reiz da cuestión, a cuestión pola que escribo este post), que non entendía cómo el CEMENTERIO MUSULMÁN DE BARCIA estaba na situación deplorable na que está.

Entrada al cementerio musulmán de Barcia (Ḷḷuarca)

Non acertaba eu a entender cómo é posible que ningúa autoridade mantuvera el cementerio musulmán de Barcia en condiciois medianamente aceptables. Naturalmente el meu amigo ḷḷuarqués sintíuse escandalizado pola mía postura. Aquella xente vira a lloitar contra a República. Difícilmente daquén pode querer restablecer a memoria histórica de quen veu a matar aos sous avolos... Anque a dicir verdade, el argumento non fora ese (máis íntimo, máis personal) senón el estrictamente político de defender a II República Española. 

Condo se fala dos cementerios musulmais nel Reino de España (falo dos cementerios, precisamente, dos moros de Franco) hai dúas posturas, úa de esquerdas e outra de deretas. As dúas son contrarias a manter os cementerios musulmais. A postura de deretas é a máis pintoresca. Se el Goberno español é quen mantén os cementerios cristianos dos soldados españoles que morreron na guerra de Marrocos, el Goberno marroquín é quen debería manter os cementerios musulmais dos soldados marroquíos que morreron na guerra civil... Claro, que os soldados que morreron nel Rif condo a guerra de Marrocos eran soldados españoles que lloitaron baxo bandeira española, os soldados marroquíos que morreron na Península condo a guerra civil eran soldados españoles que lloitaban baxo bandeira española (a bandeira dos rebeldes, pero española, de feito a bandeira que defendeu e defende a dereta) e nun corpo militar español que aínda hoi forma parte del Exército español (os Grupos de Regulares).

 

Arriba: Regulares en 1914 e regulares en 2014. Dende
a fundación dos Grupos de Regulares (1911) hasta hoi
os Grupos de Regulares forman parte del Exército español.

  Dereta: Escudo (actual) dos Grupos de Regulares.

Abaxo: Escudos dos Grupos de Regulares

de Ceuta e de Melilla, respectivamente, os unicos que siguen esistindo despois da independencia de Marrocos.

 

     El razonamento da esquerda española é máis razonable. Eran el enemigo. Son os que viron a matarnos, a acabar col noso Goberno e a reprimirnos. Todo esto é, estrictamente, verdade. É estrictamente verdade que el Corpo de Regulares foron especialmente sanguinario e ruín (e insisto tantísimo nesto porque xa vexo as acusaciois, porque ás veces un parece que ten que xustificarse se cuestiona a épica nacional da República Española). É estrictamente verdade como é estrictamente verdade que os soldados rifeños (será que temos que falar, como soberanistas asturianos, del dereto á soberanía del poblo rifeño?) formaron parte de úa tropa que non sempre foi tan voluntaria como davezo se pensa e que foi arrancada da súa patria a lloitar núa guerra que, entre outras cousas, llibrábase pola relixión católica. El fenómeno colonial non pode esqueicerse. E aquí é onde a esquerda asturiana ten que ter úa postura autónoma da postura da esquerda española.

Para a esquerda asturiana, xa lo dixen, el franquismo é el enemigo (e anguano os sous fillos ideolóxicos son el enemigo), pero tamén el españolismo de esquerdas é pouco amigo... Non podemos deixar de recordar, por poer un exemplo (e vai doler a moitos) aos mortos del PCE por moito que ellos reprimiran, persiguiran, mataran e abandonaran ás maos del franquismo aos represariados (dúas veces) del POUM ou llibertarios en Cataluña e Aragón. Non podemos deixar de reivindicar a memoria dos soldados del Exército republicano que defenderon el Goberno e a democracia del 36 anque fora el mesmo Exército (e non houbo úa llimpeza da institución, grosso modo eran os mesmos soldados) que entrou en Asturias nel 34 (ou é que imos responsabilizar namáis á parte del Exército que se sublevou nel 36?)

Non, NON ESTAMOS REIVINDICANDO POLÍTICAMENTE A FIGURA DOS MOROS DE FRANCO, NON SON DOS NOSOS NIN PODEMOS REIVINDICALLOS (xustificación perpetua). Pero historiográficamente non é comprensible reivindicar úa memoria histórica partidista. Os mortos del Frente Nacional están desde el principio, nas súas tumbas, nos cementerios. Os mortos del Frente Popular están en fosas comuis, en cunetas... e é xusto e urxente reivindicar úa solución xusta para esos mortos. Os moros foron enterrados de forma lexítima (non foron tirados en cunetas), seguindo ademáis os sous ritos relixiosos, pero os cementerios son hoi esqueicidos. Non hai ningún interés (e non falamos de reparar nada xa, falamos da mera necesidade de fer historiografía) de documentar estos mortos (non hai ningúa conciencia real de quen está enterrado en Barcia, nin ningún interés historiográfico de saber conta xente está alló enterrada, quen eran, de ónde vían...). 

El cementerio de Barcia e súa importancia hoi.

Como vedes, defendo a recuperación del cementerio de Barcia, por úa razón de memoria histórica. Pero hai que dicillo, hai máis razois, añadidas, para pretender recuperar el cementerio de Barcia.

A esquerda soberanista asturiana non pode ser deudora dos discursos épicos da esquerda española. Pero ademáis, el soberanismo asturiano ten que xenerar un discurso nacional propio. Esto non quer dicir namáis que el soberanismo asturiano teña que xenerar un discurso nacional centrado en Asturias, porque naturalmente esto é úa perogrullada. Esto quer dicir que el soberanismo asturiano ten que ser quen a xenerar un proxecto nacional inclusivo. Falamos mil veces de ello condo falamos da pluralidade lingüística de Asturias, pero é preciso falar de ello tamén al hora de falar das distintas identidades nacionales, relixiosas, culturales... que coexisten en Asturias. É necesario, entre outras cousas porque núa Asturias onde el discurso nacional asturiano non está todo lo extendido que aos soberanistas nos gustaría, sería directamente suicida comportarnos como se fóramos úa sociedade cohesionada en torno al soberanismo ou en torno a úa homoxenidade cultural, lingüística, identitaria... que está moi llonxe de darse (e algús reivindicamos esa hetereoxenidade como pedra angular para construir el noso país). É necesario porque anque el noso é un país con pouca inmigración (e con demasiada emigración), si que existe úa necesidade real de integrar ás personas inmigradas (de esto xa temos falado neste blog), e fello imprica integrar ás distintas comunidades relixiosas. Distintas comunidades relixiosas e culturales que proceden, precisamente, de esos territorios coloniales, Pois os estados africanos están todos marcados pola súa recente independencia das potencias coloniales europeas (penso nos dous estados que máis población africana aportan a Asturias, Senegal, antigua colonia francesa e, precisamente, Marrocos, antigua colonia de Francia e de España), moitos de ellos, ademáis, siguen sufrindo un proceso de colonización dentro dos novos estados africanos, que nalgún casos poden ser tan coloniales como a propia España (poderíamos falar das relaciois del Reino de Marrocos sobre a población amazigh nel conxunto de Marrocos, nel Rif, sobre a población del Rif amazigh, pero tamén sobre a árabe, el Sáhara...). E difícilmente podemos integrar a naide nun país colonizado se non é dende un discurso anticolonial (el mesmo que reivindico para falar dos rifeños que participaron na guerra civil española).

              

Máis alló de outras consideraciois, falamos de un patrimonio histórico e artístico que pertenece a todos os asturianos e al Concello de Ḷḷuarca.

E atender ás necesidades relixiosas de estas comunidades é primordial para esta integración. Naturalmente apostamos por úa Asturias laica. Apostamos por úa Asturias laica, pero en esta Asturias laica as distintas confesiois relixiosas e, sobre todo, as distintas comunidades relixiosas (non é lo mesmo úa cousa que outra), tein que formar parte sen ser escluídas. Del mesmo xeito que naide pensa nin por un momento que núa Asturias laica non teña que haber enterros católicos... naide normal da cabeza, digo.

A recuperación del cementerio musulmán de Barcia permitiría, por un llado, recuperar un importante patrimonio histórico-artístico. Por outro llado permitiría manter en bon estado e identificar, na medida das posibilidades, ás personas aí enterradas, e por outro llado permitiría realizar novos enterramentos acorde colos preceptos relixiosos para los que foi pensado (del mesmo modo que os cementerios cristianos siguen os sous preceptos, por moito que moitos dos que temos enterrados aí os nosos mortos non séñamos del todo conscentes da importancia del concepto del camposanto). El enterramento de personas en Barcia, perfectamente compatible col mantenimento del espacio histórico-artístico (naide, naide normal da cabeza, insisto, cuestiona a necesidade, por certo, de manter as trincheiras como espacios históricos, indistintamente de que soldados cabaran as trincheiras), serviría para dar solución á comunidá musulmana asturiana para el enterramento. Daría solución a úa población que hasta agora está escollendo entre enterrar aos sous mortos en outros países del estado que si tein cementerios musulmais ou repatriar os cadabres, con todo lo que ello supón... porque se repatrian é que non están na súa patria... que vai pasar colos musulmais nacidos xa en Asturias, fillos e netos de asturianos? Tamén ellos van ter que repatriar os sous cadabres á terra dos sous avolos ou bisavolos? Que clase de integración real prantiamos? 

 

A tradición musulmana manda enterrar á xente directamente en terra e mirando para A Meca. Na foto, úa lápica case enterrada.

Por outro llado, temos en Asturias, el único cementerio musulmán del Cantábrico (hasta Derio, en Bizkaia, que hai outro) que sería ben fácil de acondicionar de novo para poder enterrar xente, quiciabes máis fácil que abrir novos cementerios musulmais. En Lleón hai outro, tamén da guerra civil, aunque el Diario de León diz que, según a llei islámica non se pode inhumar corpos aí, tamén se diz que recentemente enterráronse dúas personas. En colquera caso non aparece nel mapa que poemos debaxo de este parrafo, asina que supoemos que non se está enterrando xente aí agora. En Zaragoza, en cambeo, está enterrándose xente anguano nun cementerio que tamén se fexo durante a guerra. E non creo que, precisamente en Aragón, el dolor que produciron os Grupos de Regulares fora menor que el que produciron en Asturias. Desconozo que postura mantén a esquerda aragonesa (e en particular a esquerda soberanista aragonesa) sobre a recuperación de este cementerio.

Mapas del Observatorio del Pluralismo Relixioso en España dos cementerios musulmais (á esquerda) e xudeos (abaxo) nel Reino de España. En Asturias hai us 5.000 musulmais (según Asturias 24) e us 4.000 xudeos (según El Comercio), que tampouco tein cementerio propio en Asturias (e moi pocos nel Reino).

Esto quer dicir que, de sútaque, Barcia sería un punto de referencia para as miles de personas que profesan esta relixión nel norte peninsular. A lo menos sería un punto de referencia para os musulmais de Asturias, Galicia e Lleón. Non, tranquilidade, polos deuses inmortales, non vos preocupedes, non estou prantiando convertir Barcia na Meca asturiana, nun centro de pelegrinación de de expansión de úa fe relixiosa (insisto, defendo úa Asturias laica, úa Asturias laica e con llibertade real de culto), non se trata de erguer altísimos minaretes en Barcia (que por outro llado, tampouco supondría ningún problema), sinón que falo de ter un punto de referencia para habitantes del estado que tein úa necesidade específica (específica pouco, todos morremos) e as ventaxas que eso podera conllevar para toda a contornada. Tampouco estou prantiando, por suposto, que todos os musulmáis del Cantábrico vaian enterrarse en Barcia, non sería lóxico que todos os musulmáis se enterraran nun mesmo cementerio que non podería albergar a todo el mundo.

En Asturias viven us 5.000 musulmais, según Asturias 24, e hai oito mezquitas (en Uviéu, Xixón, Avilés, Pravia, Ciañu, Llangréu, Mieres y Cangas).

Arriba: Mezquitas de Vallobín (Uviéu) e de La Madalena (Avilés), respectivamente.

Abaxo: Xornadas de convivencia para mulleres na mezquita de Uviéu. 

                      

En definitiva, a esquerda soberanista asturiana ten que prantiarse este tipo de cuestiois, tanto no que se refire á memoria histórica como no que se refire á realidade relixiosa de Asturias e el noso punto de partida particular. Ten que debatillas, poellas sobre a mesa... E fello dende úa óptica de esquerdas, asturiana e soberanista. Ou lo que é lo mesmo, dende úa óptica anticolonial, para el propio poblo asturiano, para os demais poblos del mundo (nun hai poblos enemigos, e el Rif non é un poblo enemigo de Asturias, a pesar de que soldados rifeños invadiran a nosa terra, baxo a mesma bandeira que oprimíu aos dous poblos), e para as personas que forman parte del poblo asturiano anque queden (anque quedemos), sistemáticamente, fora dos debates e os discursos políticos asturianos.