domingo, 14 de novembro de 2010

Aranés y gallego-asturiano: a construcción d'un proxecto d'oficialidá.


Escudo de Cataluña, sacao de Falar y Lleer


Escudo del Valle d'Arán, sacao da Wikipedia


El occitano, ou aranés é llingua oficial, xunto col catalán y el castellano nel Valle d'Arán (Lleida), peró a partir del 22 de Setembre d'este ano é tamén llingua oficial en toda Cataluña. Además será a llingua preferencial nel Valle d'Arán, lo que quer dicir que nel Valle d'Arán a llingua na qu'as institucióis han d'espresarse (por defecto) é el occitano.

Cataluña é úa Comunidá Autónoma del Estao español con más de 7 mill. d'habitantes, na que conviven tres llinguas oficiales, dúas autóctonas (que naceron na propia Cataluña), el catalán y el occitano, y úa alóctona (que veu de fora), el castellano. Además úa das súas llinguas autóctonas é a llingua falada en case toda Cataluña, mentres qu'el occitano en Cataluña fálase únicamente nel Valle d'Arán (que tén 10.295 habitantes).



Foto: Lletreiros en aranés (Wikipedia)


Nese sentido se poden fer certos paralelismos con Asturias, se ben hai que salvar certas distancias, xa que frente a os 7 mill. d'habitantes de a Comunidá Autónoma catalana, Asturias supera por pouco el millón d'habitantes. Peró tamén en Asturias conviven tres llinguas, dúas autóctonas (el asturiano y el gallego-asturiano) y úa alóctona (el castellano), anque al contrario de lo que pasa en Cataluña sólo el castellano é oficial.

Como en Cataluña, úa das llinguas é a propia da mayor parte del territorio, el asturiano, mentres qu'el gallego-asturiano fálase namás nun pequeno requeixo d'Asturias, que s'aveza a chamar Eo-Navia (ou Navia-Eo). Nel Eo-Navia viven alrededor d'úas 40.000 personas. Neste sentido tamén hai que marcar úa diferencia entre el Eo-Navia y el Valle d'Arán, pos mentres a población aranesa supón aprosimadamente un 0,14% del total da población catalana, a población eonaviega supón un 4% da población asturiana.



Tanto el gallego-asturiano como el occitano son llinguas eminentemente rurales, mentres qu'el catalán y el asturiano se falan tanto nel campo como na ciudá (se ben nel caso del asturiano el castellano coméu muito terrén nas principales ciudades).

Nas escolas del Valle d'Arán conviven el castellano, el catalán y el occitano, mentres que nas del resto de Cataluña conviven el catalán y el castellano, nun habendo inda presencia da llingua occitana fora del Valle d'Arán. Nas escolas del Eo-Navia conviven el gallego-asturiano y el castellano, peró non el asturiano. Y nas del resto d'Asturias conviven el asturiano y el castellano, peró non el gallego-asturiano. Hai úa diferencia fonda, xa qu'en Cataluña el catalán y el occitano prantíanse como llinguas de comunicación, llinguas vehiculares. Esto é, un neno catalán pode ir a clase de Matemáticas en catalán. En Asturias a presencia das asignaturas de Llingua Asturiana y de Gallego-Asturiano é anecdótica, y nun se dá en todas as escolas, polo qu'a convivencia llingüística nas escolas d'Asturias é muito más úa teoría qu'úa práctica.



Foto: Xa son muitos os conceyos d'Asturias qu'oficializaron a toponimia tradicional. Foto de A Estela.


Foto: En Asturias inda hai conflictos toponímicos. Xarrio (Cuaña), foto propia.


En Asturias el conflicto llingüístico pol qu'os deretos dos falantes de gallego-asturiano y d'asturiano se ven mermados respecto a os deretos dos falantes de castellano parece llonxe de solucionarse, y a demanda da oficialidá das llinguas propias tén xa más de 30 anos.

Condo as personas que demandamos a oficialidá y el cumprimento dos deretos llingüísticos dos asturianos y as asturianas femos un análisis da situación, nun podemos evitar caer na cunta de qu'el tratamento da oficialidá complícase cua esistencia de dúas llinguas autóctonas. El feito de qu'el asturiano seña a llingua propia da mayor parte del territorio, y el gallego-asturiano seña a llingua propia d'úa quinta parte del territorio (úa quinta parte qu'alberga namás al 4% da población) fainos plantiar que se alcanzamos a ver oficializadas as nosas llinguas a xestión de dúas realidades llingüísticas distintas pode ser compricada.

Mentres dalgús demandan a oficialidá del asturiano pra todo el territorio d'Asturias y la del gallego-asturiano namás que pral Eo-Navia (conxuntamente col asturiano), outros demandan qu'el asturiano seña oficial nel sou territorio y el gallego-asturiano nel sou. Esta última visión aporta un problema estra, y é qu'al supuer os eonaviegos namás qu'un 4% da población, el desconocemento da llingua asturiana iba ser un perxuicio mui grande pra trabayar fora del Eo-Navia, nel resto d'Asturias. Y é que, como é evidente, el funcionariao sitúase case todo nel Centro d'Asturias (especialmente na capital).

Este modelo d'oficialidá, na que cada llingua é oficial unde se fala, peró non nel resto da Comunidá, é el que se ven promocionando dende Navarra, unde el vasco goza de certa protección namás que nel norte da Comunidá, peró non nel sur castellano falante (el castellano é oficial tamén nel norte porque é oficial en todo el Estao). Esto supón úa auténtica desconexón administrativa y cultural entre el norte y el sur de Navarra.

En cambeo, el modelo catalán, é el de dúas llinguas oficiales en todo el territorio de Cataluña, y cada úa d'ellas preferencial nel sou dominio. D'este xeito asegúrase el dereto de todos os ciudadanos cataláis a usar a súa llingua (seña el catalán ou el aranés) indistintamente del llugar de Cataluña nel que d'atopen, peró por outro llao nel Valle d'Arán nun se vei promocionar el uso del catalán (lo que feiría que se correra el resgo de qu'el occitano fora sustituído pol catalán), sinón el occitano; y como é evidente nun vas atopar lletreiros en occitano en Barcelona.

Este modelo acoxa un pouco, pos asegura el aprendemento de catalán nel Valle d'Arán peró non el d'occitano nel resto de Cataluña, peró a grandes rasgos é el que podíamos usar en Asturias.

Nun é realmente un invento catalán, pos se nos paramos a pensar é el modelo canadiense, unde coesisten el francés y el inglés, y todos os canadienses acaban conocendo as dúas llinguas, peró cada cuál se promociona nel sou sito.

El movemento de reivindicación llingüística en Asturias tende a nun entrar na polémica da división llingüística que se dá nesta Comunidá. Tanto é asina que muitas veces elúdese debatir sobre a presencia das distintas variedades dialectales del asturiano, a pesar de qu'é un debate que, sobre todo dende os conceyos del Occidente que falan asturiano (éste é un debate, en principio, ayén al gallego-asturiano), se intenta forzar continuamente.

Evadir el debate da diversidá llingüística en Asturias por nun crear divisióis nin fisuras nel movemento de reivindicación llingüística é úa actitú realmente desaconseyable, por nun dicir irresponsable dafeito. Condo úa comunidá llingüística (neste caso dúas, as comunidades de falantes d'asturiano y de gallego-asturiano) reclama a oficialidá y el reconocemento das súas llinguas, tén que ter un discurso de cómo apricar esa oficialidá y esas políticas llingüísticas. Y el discurso nun se pode quedar no inmediato, senón que tén que trascender hasta constituir un discurso pensao pra ser válido a llargo prazo.

É a forma de qu'a oficialidá deixe de ser un lema pra convertirse nun proxecto político.

6 comentários:

  1. A foto de Xarrio é propia, mmm, solo a foto? :)

    ResponderExcluir
  2. Hahaha, sip, neste caso sólo a foto. A pintada lleva muitos anos, nun sei de quén é :p

    ResponderExcluir
  3. Pueis a min esti debate préstame. Ya préstame porque yía un tema alministrativu ya mui interesante, con muncha migaya, ya qu'amás tenemos dalguna vegada falao prehí tu ya you.

    Había que dicir que'l catalán fora primeiru llingua oficial en toda Cataluña, llueo fora oficial tamién l'aranés ya agora son las duas en toda Cataluña.

    A min esi modelu valíame. Pero claro, Asturias nun yía Cataluña. Eu pola mía parte eí tou a aprender tamén el galego-asturiano. Y nun soi de los que nun-y faen -por ser del occidente asturianu- de menos al asturianu de l'ALLA, el Gobiernín, RTPA...etc.

    Una variable qu'había que tener en cuenta yía la falta pedagoxía qu'hai n'Asturias nesti tema, Cataluña -cuido pa min- que tien avanzáu neso años lluz respective d'Asturias.

    Pero bono, el camín vei faciéndose, vei andandose, ya vei saliendo.

    Lo que ta claro, yía que modelos respetables como gallegu ou navarru pa eiquí nun valen; pa Galicia ou Navarra ou Valencia son xeniales, pero p'Asturias non. Ya lo que ta claro yía que si una llingua yía oficial, tien que ser oficial, normalizada, tampouco valen medias tintas.

    A partir d'ehí...

    ResponderExcluir
  4. Quero aclarar úa cousa. Por algúa razón más d'úa persona me falóu de lo que digo del asturiano occidental. Chócame muito porque sólo ye dediquéi úa frase de toda a parrafada que soltéi, pero bueno... Nun tou custionando en nengún momento a normativa del asturiano (cousa polo demás lícita), nin el sou estándar. De feito me choca porque el estándar del asturiano acepta a utilización (oral y escrita) del asturiano occidental y del oriental, anque certos sectores del asturianismo parecen vello como un problema, é daqué que ta dentro das propias Normas del ALLA. É que xa más d'úa persona m'insistíu nesa idea (y é qu'eu solo lo menciono, nun entro, nesta ocasión, a opinar). De feito, lo que dices, Diestru, del asturiano del ALLA, realmente el asturiano occidental tamén é asturiano del ALLA.

    Sobre lo que dices de qu'el modelo d'oficialidá de Navarra é xenial pr'allí peró nun vale pr'aquí... Home, nun sei eu se os navarros tán mui convencidos d'eso... Creo qu'el modelo navarro nun é bon pra nengún llao... Tampouco pra Navarra.

    En todo caso nun sólo é verdá que tu y eu temos falao muito d'este tema, sinón que podemos falar muito más. Polo que vin nos últimos días, eso é realmente raro, pretender falar acércase á alta traición...

    Un abrazo :)

    ResponderExcluir
  5. Yíalo yíalo. Ya amái la Internet nun yía'l llugar más eficiente pa ello. Pero bono, yía lo qu'hai.

    You colo de l'ALLA referíame -ya matizo- al asturianu central más standar you miesmu escribo no que prescribe l'ALLA ya paezme xenial tola normativa. Pue que nun quedara claro; quixe referime meyor al asturianu normalizáu standard, referencial. Yía'l matiz esi; una de las cuestiones que tienen más que ver colo de la Pedagoxía; porque al final siempre se trata de poner nel miesmu nivel, un pouco la "homologación" non yá colo catalán ou lo gallego, sinon colo castellán, polo menos nel modelu normativu/normativizador/normativizante; nel nivel más de normalización llingüística la imaxe que tenemos al intentar homologanos yía más bien Galicia ya sobre too Cataluña.

    Na frase que dices (por favor, permíteme copiar ya pegar) "estándar del asturiano acepta a utilización (oral y escrita) del asturiano occidental y del oriental," yía eso; nel standard técnicamente nun lo permite, pero si la normativa asturiana. Nun séi un pouco si se vei'l matiz; you sigo la norma (na midida de lo que pueo) pero nun uso (agora) l'standard.

    Poro, yera ehí un pouco lo que you quxe dicir nel miou comentariu. Que, enllazando con esti, había que dicir que'l fomentu del idioma asturllionés, ya con ello la oficialidá (polo menos n'Asturias, pero you tamién apuesto asina pan Llión, Zamora ya Miranda), tien que contemplar cousas cumo esta; nun yía la imaxe d'standard del castellán equiparable -cumo tampouco'l modelu d'oficialidá de Navarra- pal asturianu.

    Tien enguedeyu'l tema, pero buó. Habrá que reflexonar sou ello.

    ResponderExcluir
  6. É verdá, nun é lo mesmo estándar que norma, ei me liéi :p

    Nel resto tou d'acordo contigo.

    ResponderExcluir