paporrubio: Eo-Navia, máis aló da fronteira con Galicia.

-- Ustedes son asturianos, verdá?
-- Sí.
-- Ah, os asturianos caenme moi ben. Non como os galegos. Dos galegos non che podes fiar.
-- Pero... usted es gallego, ¿no?
-- Bueno... son galego, pero falo dos galegos... Dos de Lourenzá pra alá.

Esta curiosa conversación sintinla eu de ben neno, nel concello de Barreiros, na actual provincia de Lugo (históricamente na provincia de Mondoñedo, bispado al que pertence Barreiros aínda hoi), condo os meus pais (que viven nel concello de Cuaña, pero que proveñen de Uviéu) foron mercar us mazueiros pra levar pra Mouguías (Cuaña). Outra conversación que el meu pai sempre recorda é esta que tuvo con un vecín de Veiga (Navia), onde dicen ḷḷeite, aqueḷḷa, puorta, piedra... en definitiva, onde falan asturiano, e non galego, como na capital del concello, lugar que pertence a Navia, pero que xa pertencía históricamente al Señorío de Navia (que incruía os actuales concellos de Navia e Viḷḷayón):

-- Tu sos asturiano, ¿non?
-- Coime, ¿entós tu d'ónde yes?
-- Sí, ho, pero digo asturiano... de p'aḷḷó de Ḷḷuarca.

Ben de veces dícese que el Eo fai de fronteira entre Asturias e Galicia, pero eso é verdade namáis a medias, xa que en realidade e Eo é fronteira entre Asturias e Galicia de San Tiso.

Entre el río Eo e el Navia están os concellos asturianos de A Veiga, Castripol, Tapia, El Franco, Cuaña, Santalla, Samartín e Vilanova de Ozcos, San Tiso (parte), Taramunde, Grandas, Pezós, Eilao e Bual, e os concellos galegos da Fonsagrada, Negueira e parte dos de Ribeira de Piquin, A Pontenova, Baleira, Pedrafita do Cebreiro, As Nogais e Navia de Suarna, quedando á dereta del Navia os concellos asturianos de Navia, Viḷḷayón, Ayande e Ibias e el concello galego de Cervantes e á marxe esquerda del Eo parte de San Tiso de Abres e os concellos de Ribadeo, Trabada e A Pontenova. Ademáis deso, concellos que non pegan col Eo, pero que caen pral Eo, tendo gran relación con él (del mesmo xeito que Tapia ou El Franco non pegan nin col Eo nin col Navia, pero son Eo-Navia), como Barreiros ou Riotorto (xa na Comarca de Meira), ou en xeral a comarca de Meira (Riotorto, Meira, Pol e la xa menciona Ribeira de Piquín).

Namáis a metade da fronteira entre

Asturias e Galicia coincide col río Eo.

Entós podemos afirmar que na mesopotamia que conforman os ríos Eo e Navia hai 18 concellos asturianos e 15 (se non botei mal a conta) concellos galegos.

É certo que nos 18 concellos asturianos máis occidentales hai, normalmente, un sentimento de fronteira, mesmo de interland entre Asturias e Galicia (como dicíamos, a xente de Veiga que fala dos asturianos), pero... que pasa con esos 15 concellos orientales galegos?

Vai un tempo reproducín un artigo de Arturo Álvarez Fernández, Tangueiro, nel que falaba de un Estatuto Xurídico Especial pral Eo-Navia, e aunque él non lo especificaba, nel premio de ensaio xuvenil quedaba máis ou menos claro que a súa idea de Eo-Navia se correspondía colos Señoríos de Castripol e Navia (deixando fóra os concellos de Ayande e Ibias).

Nese sentido, non é pouco el que se ten falado sobre el Eo-Navia asturiano, sobre a condición de terras de interland, atendendo mesmo a cuestiois históricas (e normalmente xuncidas al Señorío de Castripol e al de Navia, non aos territorios que falan galego, como dicimos, incruíndo Veiga ou Parḷḷeiru e escluíndo os lugares galegofalantes de Ayande ou mesmo el concello de Ibias (honestamente, desconozo se en Ibias esiste ese sentimento de interland que hai nel norte, e se hai daquén que fale en terceira persoa dos asturianos, anque é obvio que nel Ayande asturianofalante falan dos gaḷḷegos pra referirse aos del outro lado del Palo). Nese sentido non sei se en Pedrafita do Cebreiro, berzo del Navia, hai algún sentimento de cercanía pra con Asturias, estando como están pegando col Bierzo, nos Ancares.

Nel caso asturiano parece que a marca lingüística é importante, pero insisto nas parroquias asturianofalantes de Navia e Viḷḷayón, onde falan igualmente dos asturianos de Ḷḷuarca, dos galegos de Ribadeo e dun ambiguo nosoutros que inclui a falantes de galego de Navia ou Cuaña e falantes de asturiano de Veiga, Piñeira, Viḷḷapedre, Parḷḷeiru ou Oneta (e e que a lende entre el galego-asturiano e el asturiano occidental, entre el galego e el asturiano, vai tempo que están definidas, e refórzanse colos novos estudios).

Pero se se falou moito del Eo-Navia asturiano (e el que queda por falar), menos se falou dese Eo-Navia galego. Non me refiro xa al territorio de 15 concellos que caen sobre el Eo ou sobre el Navia, senón a ese territorio que, estando en Galicia, falan dos galegos en terceira persoa. Tampouco aquí el fenómeno se pode definir por cuestiois estrictamente lingüísticos, porque temos concellos que falan galego oriental (mesmo un claro galego-asturiano, como nel caso de Negueira) e concellos que falan galego central. Pero del mesmo modo que temos un ambiguo de Ḷḷuarca pra aló, temos un ambiguo de Lourenzá pra aló, falando dos concellos costeiros, que a bon seguro (anque naide se dedicou a estudialo) que haberá outras referencias nel interior (nel caso asturiano a referencia del Palo é conocida).

Parece moi claro, a pesar da falta de datos e de estudio (parece claro por úa mera cuestión de esperiencias personales, pouco máis) que esiste un Eo-Navia galego, úa terra de interland onde claramente non son asturianos (porque forman parte da Galicia administrativa) pero tein úa galeguidade relativa, a pesar del idioma (del mesmo xeito que nel Eo-Navia asturiano, mesmo nel Eo-Navia asturianofalante, el asturianidade é relativa, é el que tein os interlands). Asina que teríamos un Eo-Navia asturiano nel que distinguen entre os asturianos (de Ḷḷuarca pra aló), os galegos (os que viven na Galicia administrativa, en Ribadeo, na Fonsagrada...) e un nosoutros ambiguo (a xente que vai dende El Bidular, na Navia asturiano falante, hasta As Figueiras, dende el Palo hasta os confines de Grandas). Teríamos tamén un Eo-Navia galego (que non sabemos esactamente cónto ocupa, pero que poderían ser os 15 concellos máis orientales, grosso modo e falando sen escesivo conocemento de causa no que se refire á montaña) onde separarían entre galegos (de Lourenzá pra aló, na costa), os asturianos (a xente da Asturias administrativa, os da Veiga, os de Castripol, os de Cuaña...) e un nós que pola costa iría dende Lourenzá hasta Asturias e pola montaña non lo sei.

En rosa, un, dos muitísimos posibles, mapas

del interland eonaviego entre Galicia e Asturias.

Se el Eo-Navia asturiano temos claro que históricamente lo podemos asocial al Señorío de Castripol e al de Navia, ás disputas entre os Bispados de Uviéu e de Lugo sobre as terras el Eo-Navia asturiano (daquelas Terras de Ribadeo) hai úa falta total de estudio a quen poderíamos asociar ese Eo-Navia galego. Se ten algúa relación col Bispado de Mondoñedo (un Bispado particular dentro de Galicia pola súa vinculación coas Illas Británicas) ou se non la ten. Con todo, Mondoñedo está de Lourenzá pra alá, máis pra aló del punto de referencia que se ten como lende entre os galegos e ese nosoutros que dirían en Barreiros, se ben é verdade que entre 1182 e 1230 (Wikipedia dixit, al césar lo qué é del césar) a sede episcopal estuvo precisamente en Ribadeo.

Bispados de Galicia, el de Mondoñedo inclui

concellos dos que falamos como Ribadeo ou

Barreiros, pero non outros como A Fonsagrada

e Negueira que caen pral Bispado de Lugo

e parte del de Navia e del de Negueira que

pertencen á Diócesis uviedía.

Non poucas veces falei (non teño ningún post al respecto neste blog, daqué que teño que correxir) de eonavieguismo (ademais del artigo de Tangueiro citado antias) como úa postura política dentro del asturianismo que reivindique el noso ser propio, a nosa condición de asturianos galegofalantes, e a defensa dos nosos intereses frente aos intereses del Centro de Asturias, que al ter el maior peso demográfico, pesan máis que os nosos e que os doutras comarcas (namais que a cada un lle tocará posicionarse nel sou propio territorio). Vai pouco falei sobre a necesidade de tender pontes pra con Galicia, sobre os conceptos de fronteira e, nel noso caso moi particular, sobre el concepto de interland na fronteira entre Galicia e Asturias e a necesidade que el soberanismo asturiano ten de valorar e analizar, tamén de comprender e asimilar en conta de combatir, esa realidade del requeixo máis occidental del noso país. Non me compete a min dicirlles aos militantes galeguistas como tein que organizar el sou discurso e asumir a súa identidade, pero si que é daqué que miro con natural interese, xa que nesa realidade de interland (e sen falta de esa realidade) hai dous proxectos nacionales que se solapan nun mesmo territorio (non somo escepción, pasa en moitos sitos). Pero quiciabes el soberanismo galego teña que fer un análise importante sobre el Eo-Navia galego pra comprender mellor el Eo-Navia asturiano e, lo que é máis importante, pra comprender mellor el país que están a construir e articular mellor un proxecto nacional galego. Nosoutros temos que fer lo propio, entender ese Eo-Navia galego pra entender mellor, e sen complexos, el Eo-Navia asturiano, pra comprender mellor Galicia e pra comprender mellor Asturias e el proxecto nacional que queremos articular a este lado del Eo. Igual, esto xa é falar por non estar calado, hasta cabería estructurar un proxecto eonaviego integral (del Eo-Navia asturiano e el Eo-Navia galego) que conferira úa identidade común aos galegos e aos asturianos que raiamos col Eo (e é que Cuaña foi Terra de Ribadeo, anque raiemos col outro río de referencia) e que permitira que, dende a galeguidade dus e el asturianidade dos outros, el Eo-Navia (eso que está entre Lourenzá e Ḷḷuarca) poda ser úa verdadeira visagra entre os nosos dous países. Úa visagra que axude a construir un movemento nacional galego e un movemento nacional asturiano que teñan na Ponte dos Santos un ponto de encontro e non de confrontación. Que axude, ademáis, a que el Eo-Navia asturiano non seña el eterno esqueicido dende Uviéu (dixera aquel, las Hurdes asturianas) e el Eo-Navia galego non seña (las Hurdes gallegas) el eterno esqueicido dende Santiago.