paporrubio: De llinguas, nacióis y el dereto á inorancia.

«volien que dedès algun exemplar viu per exposar deprés a tall decorariu. L’aldea global creix amb generositat, tolera nostra espècie si és en captivitat».

Brams, “Aldea Global”.

«Estamos en España, por eso hay que hablar español, porque es la lengua común». Ese é el prantiamento máis común dos falantes de castellano a lo llargo y ancho del reino, mesmo nos territorios cuya llingua propia é outra distinta del castellano. Aquí, en Asturias, lo mesmo na Asturias que fala asturiano que na que fala gallego-asturiano, lo mesmo nas ciudades que nos llugaríos, trátase d’úa forma d’espresar esa superidá da llingua dos castellanos sobre el resto das llinguas del reino.

Del mesmo xeito que tamos máis qu’avezados a sintir «yo respeto que hables gallego-asturiano/asturiano/catalán/suahili, pero en tu casa, en las instituciones o en público hay que usar la “lengua común”». Un concepto, el de llingua común que dá muito que pensar. Porque el castellano é a llingua común porque nos permite a todos os españoles entendéremonos entre nosoutros, mesmo con xente d’América Llatina (obviamos con demasiada facilidá que na América Llatina fálanse tropecentasmil llinguas indíxenas, que son, al cabo, as llinguas dos poblos que conforman el que foron as colonias españolas máis pr’alló del mar). Ben, el castellano permíteme falar cua xente a la que nun podo acceder nin en gallego-asturiano nin en asturiano (as outras dúas llinguas que falo normalmente xunto con esa llingua común), nengún problema. El problema aparece condo a llingua común nun é a llingua que nos fai de lingua franca entre as distintas comunidades llingüísticas del reino, senón condo é a llingua que, pol feito de ser españoles, temos que falar todos en todo momento (quiciabes na casa, ou al hora d’escribir cuatro poemas, costumistas, eso sí, pódamos usar outra llingua, peró en ningún momento na nosa vida pública). Que esto defende, muitas veces ta na fe que que realmente respeta el dereto da xente que falamos outras llinguas, peró que somos nós os que, al hora de fer vida pública nas nosas llinguas, tasmos fastándoye al respeto a él. Lo que nun cae na cunta, é qu’a vida pública forma parte das nosas realidades cotidianas, y con ello, a vida pública de colquera persona forma parte da súa sensibilidá y da súa intimidá máis fonda. Esto é, qu’eu poda ir á Casa del Conceyo y falar en gallego-asturiano nun é úa custión, únicamente, de deretos políticos, nun é úa reivindicación identitaria sen máis, é úa forma que teño de poder ser eu mesmo nel mundo, nel meu mundo, nel meu llugar. Porque falar úa llingua ou outra é úa custión d’opcióis, claro que si, peró tamén é úa custión de sensibilidá. Falar como falo forma parte da mía sensibilidá y de min, como persona. Esto, os castellano falantes teinlo mui claro condo defenden a súa llingua dos supostos ataques del inglés ou de colquera outra llingua.

As llinguas d’un poblo son parte fundamental da súa identidá colectiva (y eso tamén lo tén claro el nacionalismo español, é por ello que reivindica que todos falemos castellano, qu’é el xeito máis xenuín, pral nacionalismo español, de ser españoles). Con ello, el poblo que perde as súas llinguas, como el que perde a súa idiosincrasia, a súa capacidá de xenerar cultura de forma autónoma (non como un mero reflexo da cultura que se xenera na metrópoli), a súa capacidá de identificarse y verse como un poblo... ese poblo, é un poblo morto. Ei, el aculturización faise evidente, y conforma úa forma colonialista de concibir un territorio. Colonialista, porque pral Reino d’España, Asturias nun é úa parte d’España (en cuyo caso as llinguas propias d’Asturias tamén serían vistas como llinguas d’España, y, por lo tanto, serían tan españolas como el castellano y terían que ter exactamente el mesmo estatus), non, Asturias pertenece a España, esto é, xenérase úa relación de posesión qu’é colonial. ¿Qu’a xente d’Asturias pode tar perfectamente d’acordo con esta situación? Sí, efectivamente nun atopamos en Asturias úa oposición relevante a esta relación colonial. ¿Qu’esta pasividá del poblo asturiano abonda pra entender esta relación como xusta y positiva? Non, de ningún xeito. Non porque, entre outras cousas, os deretos nun son votables, y porque a pasividá nun é tampouco sinónimo d’un apoyo esplícito a úa situación determinada.

Nun quero ouguir, nun quero ver, nun quero falar... Asina nos vei.

Peró máis alló da argumentación política que pódamos fer da necesidá de reconocer el gallego-asturiano y el asturiano col mesmo estatus, esactamente el mesmo, qu’el castellano, máis pr’alló d’eso (del qu’hai muito xa dito, y del que pouco podo añadir eu), hai úa cousa qu’eu nun soi quén a entender. A relación íntima y personal da xente que nun reconoce os deretos das minorías llingüísticas pra con as llinguas minorizadas (¿fai falta xa a estas alturas qu’espliquemos qu’úa llingua minorizada pode ser minoritaria ou non, y qu’é minorizada porque socialmente se ve desprestixada? ¿fai falta esplicar que nel Eo-Navia el gallego-asturiano é a llingua mayoritaria y el castellano a minoritaria, peró é el castellano a llingua mayorizada y el gallego-asturiano a minorizada?). Quero dicir, máis alló de falar de deretos, d’identidades políticas y culturales, nacionales, incluso, ta el feito da convivencia y el respeto fondo (que nun é lo mesmo qu’el respeto sólo nas formas). Esto é, ¿cómo é posible qu’úa persona que viva durante dez anos en Asturias nun sólo nun aprenda úa palabra d’asturiano ou gallego-asturiano (según en qué parte tea), senón qu’afirme que nun pensa fello? ¿Por qué ese rechazo á úa llingua y úa cultura? Máis alló da afirmación da llingua y a cultura propias (eu podo reafirmar a mía identidá en torno al gallego-asturiano, peró non por eso me nego el acceso á cultura en castellano, y podo disfrutar de llibros, de películas, de música... lo mesmo en gallego-asturiano qu’en castellano, qu’en catalán, se se pon por delantre). ¿Por qué é tan común sintir á xente dicir «yo no tengo por qué saber...»? El dereto a nun saber, a reclamación máis marciana que podemos ver. ¿Nun é muito máis guapo aprender? ¿Nun é muito máis guapo saber llinguas contas máis miyor? ¿Nun é muito máis guapo poder acceder a todas as realidades del mundo sen ter que pasallas, necesariamente, pola peñera da nosa realidá cultural?

Llinguas del Reino d'España.

«Es que una vez fui al País Vasco y no entendía a los que tenía al lado» dicía úa compañeira mía vei anos, «es que voy a Cataluña y tengo que pedir a la gente que me hable en castellano», dicía outra persona, «es que voy a Vascongadas y tengo que oir a la gente ladrar en vascuence», lleguéi a sintir eu (y non, nun crea naide que mo tou inventando pra esaxerar a situación, sintínlo en Asturias, d’un estudiante d’Humanidades, pra máis inri). Vamos deixar de llado que se vou unde vaya, nun teño por qué entender nin sintir as conversacióis que teñan os demáis. Vamos deixar de llado que daquén qu’inda fala de “Vascongadas” é evidente que tén úa visión del mundo qu’asustaría a colquera, y que daquén que fala de “lladrar” pra referirse al uso d’outras llinguas é ou un tonto ou un miserable. ¿De verdá supón un problema enorme dicirye a daquén que nun entendes el que che ta dicindo? ¿Pasa algo? Peró é máis, ¿de verdá é tan terrible intentar entender daqué del que che dice? Nun é xa úa custión de deretos, de reivindicacióis políticas, identitarias, llingüísticas... ¿De verdá nun cres qu’a llingua y a cultura d’outra xente nun te pode arriquecer anque seña un pouco? As veces penso qu’a muitos castellano falantes nun yes fode nun entenderte, senón todo lo contrario, fódeyes entenderte, fódeyes sintirte falar y ver que nun es un marciano, que t’entenden y que... ¡meca!, pode vivirse noutras llinguas y noutras culturas. Pode vivirse sen considerallos a ellos el centro... Sinceramente, nun lo entendo. Ser el centro, y que todo el mundo seña igual a ti, tén que ser un coñazo. Nun tén que ser miga interesante ir pol mundo y ver que todo el mundo é como os asturianos, fala como os asturianos y vive como os asturianos... De ser asina, ¿pra qué salir d’Asturias? Pois por dalgúa razón hai xente que sí quer que todo el mundo seña como os castellanos/españoles, fale como os castellanos/españoles, viva como os castellanos/españoles...

El absurdo chega, ben de veces, hasta un punto nel que, y tampouco é úa esaxeración, é real, hai xente que necesita traductores de castellano a castellano. Nun falo xa d’esa xente que dice que nun entende á xente d’América Llatina (eso si, reivindican el español porque é úa llingua internacional y de comunicación...), falo d’esa xente d’Uviéu (el caso nel que tou pensando era d’Uviéu, podería ser d’unde fora), que vei a Cuaña, y necesitan que ye traduzan el que dice el paisano ¡QUE TA FALANDO EN CASTELLANO!, porque según ella, nun entende el acento (cóndo entenderémos qu’el acento é a entonación que ye damos á fala, a escala musical na que tocamos, non as notas). Evidentemente úa persona castellano falante entende el castellano (esto é de perogruyo), fálese con acento de Vallecas ou de Cuaña. Evidentemente esta persona lo único que tén é un prexuicio tan grande respecto al gallego-asturiano, y respecto a todo el que nun seña castellano da tele, que nun ta disposta a entender nin a escuitar al sou interlocutor, polo que nin sequera presta atención al feito de que tán falando na mesma llingua... Peró claro, esta persona nun tén por qué entender... El dereto a inorancia é tan sagrado, que temos el dereto a inorar a propia llingua na que falamos, porque lo importante é que todo el mundo fale, pense, seña, viva como eu. Porque se non, igual hai daqué que nun entendo... y en ese caso, pode darme un cortocircuito, porque aprender daqué del mundo que me rodea pode ser peligroso.

Y definitivamente, el mundo que me rodea préstame tanto, el qu’entendo y, especialmente, el que nun entendo, y a pluralidá paréceme tan guapa, que nun entendo qu’haxa xente que nun quera nin sintir falar noutras llinguas que nun señan la súa, nin reconocer outras culturas que nun señan la súa. Y sinceramente, se ser español é reivindicar el dereto a nun saber, a nun ver, a nun conocer... Que paren a máquina, eu apéome.